استراتژى وحدت در اندیشه سیاسى اسلام

آن گونه که مولف در مقدمه جلد دوم (ص11) تصریح کرده این کتاب جلد اول و دوم از دوره سه جلدى (استراتژى وحدت در اندیشه سیاسى اسلام) است که البته تا کنون جلد سوم آن انتشار نیافته است. مولف ـ آن طور که خود بیان کرده ـ قصد دارد در جلد سوم زمینه و سابقه تاریخى وحدت و تفرقه در هند و پاکستان و ایران را بررسى کند و در خاتمه هم به نتیجه گیرى و جمع بندى و ارائه تز اصلى خود (اتحاد جماهیر اسلامى) همراه با توصیه ها و پیشنهادها بپردازد.
جلد اول با مقدمه علامه محمد تقى جعفرى آغاز مى شود.
هدف نگارش کتاب از زبان دکتر موثقى
(مسلمین به گاه ضعف و احساس خطر و هنگامى که خود را در معرض تهاجمات دشمن و قدرت هاى سلطه جوى بیگانه مى بینند به طرح و توصیه این موضوع (وحدت) مى پردازند، ولى هنگامى که در موضع قدرت و برترى در سطح جهانى قرار مى گیرند، کمتر پیگیر آن مى شوند). اساس تئوریک این مسإله در نظر مولف، آن است که (رابطه معکوسى میان ضعف و شکست و وحدت و یکپارچگى از یک طرف و میان قدرت و برترى و تفرقه و جدایى از طرف دیگر وجود دارد). او بر این اعتقاد است که این رابطه معکوس یک واقعیت جامعه شناختى در جوامع اسلامى و در سطح روابط قدرت هاى حاکم مسلمان است.
در فصل دوم، پیشینه تاریخى وحدت و تفرقه در جهان اسلام بیان شده است: 1. از دوران بنى امیه و بنى عباس تا زمان جنگ هاى صلیبى؛ 2. دوران جنگ هاى صلیبى و هجوم مغول؛ 3. دوران حاکمیت سه قدرت عمده مسلمان: عثمانى، ایران و هند.
پس از آن به تفصیل به بحث درباره (آغاز تهاجم استعمارى غرب و واکنش اصلاحى و پان اسلامى عثمانیان) و (دوران عبدالحمید دوم و سیاست پان اسلامیسم) و (پان اسلامیسم در دوران حکومت ترک هاى جوان) و نیز بررسى جنبش پان اسلامیسم از دیدگاه نویسندگان غربى و مارکسیست پرداخته است.
فصل سوم، اختصاص به سید جمال و اندیشه هاى سیاسى او درباره وحدت مسلمانان دارد. دکتر موثقى عوامل تفرقه مسلمانان از دیدگاه سید را نه عامل دانسته است: 1. ترک فضایل اخلاقى و رسوخ اوصاف رذیله؛ 2. فاصله گرفتن از اسلام اصیل و اولیه و نفوذ خرافات و بدعت ها در عقاید مسلمانان؛ 3. قومیت گرایى و تعصبات قومى و نژادى؛ 4. عقیده بدون عمل و مسإله نفاق، قطع رابطه و عدم همکارى میان علما و زمامداران مسلمانان بلاد؛ 5. جدایى دین از سیاست و تبدیل خلافت به سلطنت؛ 6. فرقه سازى و فرقه گرایى؛ 7. استبداد داخلى؛ 8. استعمار خارجى؛ 9. جهل و بى خبرى و عقب ماندگى در علوم و فنون.
مولف با ذکر شیوه هاى رفع موانع و زمینه سازى براى نیل به وحدت بین مسلمانان در نظر سید جمال، به شرح پیشنهادهاى او براى رسیدن به وحدت مى پردازد و در ادامه درباره فعالیت هاى سید در راه تحقق اتحاد اسلامى به تفصیل شرح داده شده است.
جلد دوم با فعالیت هاى دیگر عالمان و اندیشمندان اسلامى در زمینه وحدت آشنا مى شویم.
در فصل اول، درباره عملکرد شخصیت هاى مصرى، سورى، حجازى، مانند شیخ محمد عبده، سید محمد رشید رضا، عبدالرحمان کواکبى، على عبدالرازق، حسن البنا، شیخ مراغى، آیه الله شیخ عبدالکریم زنجانى، آیه الله محمد تقى قمى، شیخ شلتوت، شیخ مصطفى عبدالرازق، شیخ عبدالحمید سلیم، آیه الله محمد حسین کاشف الغطا و شیخ محمد ابوزهره بحث هاى سودمندى عرضه شده است.
فصل دوم اختصاص به شخصیت هاى اسلامى عراق و لبنان دارد و در آن با آرا و عملکرد عالمانى چون شرف الدین، سید محسن امین، میرزا محمد حسن شیرازى، شیخ الشریعه اصفهانى، کاشف الغطا، شیخ عبدالکریم زنجانى، آیه الله محمد تقى حکیم و آیه الله سید محمد باقر صدر درباره وحدت اسلامى آشنا مى شویم.