آیا این احادیث جعلی‏ اند؟!

بازخوانی روایات ائمه علیهم السلام در باب «شرکت در نماز برادران اهل سنت»

 

مقدمه:

اثبات اهتمام شدید حضرات ائمه علیهم السلام به وحدت و همگرایی مسلمین، احتیاجی به بررسی آن‏چنانی احادیث ندارد؛ یعنی فارغ از بود و نبود یا اعتبارسنجی روایات رسیده در این زمینه، یک راه‏کار ساده وجود دارد که می‏تواند صحت این گزاره را آشکار کند؛ کافی است نگاهی بیندازیم به چگونگی نگرش تاریخی عامه‏ مسلمین (اهل سنت) و علمایشان، به اهل بیت علیهم السلام. به شهادت کسانی که سر و کارشان با منابع اسلامی است، در این منابع، نه تنها کوچکترین نقطه‏ منفی نسبت به این بزرگواران پیدا نخواهیم کرد (البته واضح است که حساب اقلیت نواصب و دشمنان اهل بیت علیهم السلام از سایر مسلمین جداست) بلکه با موارد متعددی از اعتراف به جایگاه رفیع علمی و معنوی و نیز مدح و ثنای این بزرگواران مواجه خواهیم شد.

حال باید به این سؤال پاسخ داده شود که چرا وجهه‏ ائمه معصومین علیهم السلام تا این حد در منظر عامه‏ مسلمانان، مثبت و تابناک است؟ اگر نبود مدارا و تعامل همیشگی ایشان با عموم مسلمانان و به خصوص علمایشان، و اگر نبود توصیه‏ ها و دستورات مستمر ایشان به اصحاب و پیروانشان، در اقتدای نظری و عملی به امامان شان در این ‏باره، آیا شاهد چنین وجهه‏ روشنی برای ائمه علیهم السلام بودیم؟ جواب منفی است؛ یعنی همان تعاملات مدارا مدارانه‏ اهل بیت علیهم السلام و شیعیانشان با اهل سنت در صدر اول بوده که باعث به نیکی شناخته شدن ایشان و شکل گرفتن این تصویر زیبا در اذهان عموم شده، و همین نگرش مثبت در طول تاریخ و نسل به نسل منتقل شده است، و اصلا اگر غیر از این بود، و کوچکترین تخطی از این نحوه‏ تعامل دیده و گزارش می‏شد -از آنجا که انگیزه برای انتشار چنین اخباری توسط مخالفان زیاد بوده است- قطعا به عامه مردم می‏رسید و در نتیجه، اثری از حب اهل بیت علیهم السلام در بین عامه باقی نمانده بود. پس همین که تا امروز، شاهد زیارت حرم اهل بیت توسط اهل سنت هستیم، یعنی چنین گزارش‏هایی علیه ائمه معصومین در تاریخ ثبت نشده است. و از همین دلیل عقلی ساده می‏توان دریافت که سیره‏ مستمر ائمه علیهم السلام، چیزی نبوده، جز حشر و نشر و تعامل همه‏ جانبه با برادران اهل سنت –که همیشه اکثریت جامعه‏اسلامی را تشکیل می‏داده ‏اند- و حضور در مجالس و محافل ایشان.

اما برای اطمینان بیشتر، و فهم تفصیلی کیفیت این تعاملات، ناچاریم که به بررسی روایات نیز بپردازیم. این نوشتار، صرفا به آن دسته از روایات می‏ پردازد که در آن‏ها به طور خاص بر حضور شیعیان در نمازهای جماعت عامه‏ (اهل سنت) تأکید شده است.

ابتدا تعدادی از روایاتی را که در آن‏ها شیعیان به شرکت در نمازهای اهل سنت امر شده ‏اند، به عنوان نمونه ذکر می‏کنیم:

1-   عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «مَنْ‏ صَلَّى‏ مَعَهُمْ‏ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَانَ کَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.» (الکافی (ط – الإسلامیة)، ج3/ باب الرجل یصلی وحده ثم یعید فی الجماعة أو یصلی بقوم و قد کان صلى قبل ذلک، ص380)؛

امام صادق علیه السلام: «کسی که با آنان [یعنی اهل سنت] در صف اول [جماعت] نماز بگزارد، مانند کسی است که پشت سر رسول الله نماز ‏بخواند.»

همین حدیث  با تغییر اندکی در منابع دیگری نیز روایت شده است:

وَ رَوَى عَنْهُ حَمَّادُ بْنُ عُثْمَانَ أَنَّهُ قَالَ: «مَنْ‏ صَلَّى‏ مَعَهُمْ‏ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَانَ کَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ.» (من لا یحضره الفقیه، ج‏1 / باب الجماعة و فضلها، ص 382)؛

امام صادق علیه السلام: «کسی که با آنان [یعنی اهل سنت] در صف اول [جماعت] نماز بگزارد، مانند کسی است که پشت سر رسول الله در صف اول نماز ‏بخواند.»

و نیز:

وَ بِهَذَا الْإِسْنَاد [الْحَسَنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ نَاتَانَةَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی زِیَادٍ النَّهْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ] قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّد: « ... مَنْ‏ صَلَّى‏ مَعَهُمْ‏ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ فَکَأَنَّمَا صَلَّى مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ.» (الأمالی( للصدوق)، ص367)؛

امام صادق علیه السلام: « ...کسی که با آنان [یعنی اهل سنت] در صف اول [جماعت] نماز بگزارد، گویا همراه با رسول الله در صف اول نماز ‏خوانده است.»

2-   عَنْهُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ الْمُثَنَّى الْخَطِیبِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: «یَا إِسْحَاقُ أَ تُصَلِّی مَعَهُمْ فِی الْمَسْجِدِ؟» قُلْتُ: «نَعَمْ» قَالَ: «صَلِّ مَعَهُمْ فَإِنَّ الْمُصَلِّی‏ مَعَهُمْ‏ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَالشَّاهِرِ سَیْفَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.» (تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج‏3، ص277)؛

اسحاق بن عمار می‏گوید: امام صادق علیه السلام از من پرسیدند: «آیا با ایشان [یعنی اهل سنت] در مسجد نماز می‏خوانی؟» گفتم: بلی. فرمود: «با آن‏ها نماز بخوان! چون کسی که با ایشان در صف اول نماز می‏خواند، مانند کسی است که در راه خدا شمشیر کشیده باشد.»

3-   عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ:‏ «أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ ... عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ اشْهَدُوا لَهُمْ وَ عَلَیْهِمْ وَ صَلُّوا مَعَهُمْ‏ فِی مَسَاجِدِهِمْ ...» (المحاسن، ج1/کتاب القرائن، باب وصایا أهل بیته، ص18)؛

امام صادق علیه السلام: «شما را به تقوای الهی سفارش می‏کنم ... از مریض‏هایشان [یعنی اهل سنت] عیادت کنید، و در تشییع جنازه‏هایشان شرکت کنید، و برایشان ادای شهادت کنید و همراهشان در مساجدشان نماز بگزارید.»

4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامٍ الْکِنْدِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُول‏:‏ «إِیَّاکُمْ أَنْ تَعْمَلُوا عَمَلًا یُعَیِّرُونَّا بِهِ فَإِنَّ وَلَدَ السَّوْءِ یُعَیَّرُ وَالِدُهُ بِعَمَلِهِ کُونُوا لِمَنِ انْقَطَعْتُمْ إِلَیْهِ زَیْناً وَ لَا تَکُونُوا عَلَیْهِ شَیْناً صَلُّوا فِی‏ عَشَائِرِهِمْ‏ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ ... وَ اللَّهِ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنَ الْخَبْ‏ءِ.» قُلْتُ: وَ مَا الْخَبْ‏ءُ؟ قَالَ: «التَّقِیَّة». (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2/ باب التقیة، ص219)؛

امام صادق علیه السلام: «مبادا عملی انجام دهید که به خاطر آن، [مردم] ما را سرزنش کنند! چون فرزند شرور، [باعث می‏شود که] پدرش به واسطه‏ عمل او سرزنش شود. برای کسی که با او مأنوس هستید [یعنی امامتان] زینت باشید، و مایه‏ی ننگ او نباشید. در میان عشائر ایشان [یعنی اهل سنت] نماز بگزارید، و مریض‏هاشان را عیادت کنید، و در تشییع جنازه‏شان حاضر شوید ... به خدا سوگند که بهترین نوع عبادت، خبء است.» راوی معنای کلمه‏ی «خبء» را از حضرت پرسید؛ فرمودند: « [خبء یعنی] تقیّه.»

5-   و قال [الإمام الحسن العسکری] علیه السلام لشیعته‏: « ... صَلُّوا فِی‏ عَشَائِرِهِمْ‏ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ أَدُّوا حُقُوقَهُمْ‏ فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ إِذَا وَرِعَ فِی دِینِهِ وَ صَدَقَ فِی حَدِیثِهِ وَ أَدَّى الْأَمَانَة وَ حَسَّنَ خُلُقَهُ مَعَ النَّاسِ قِیلَ هَذَا شِیعِیٌّ فَیَسُرُّنِی ذَلِکَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا زَیْناً وَ لَا تَکُونُوا شَیْناً جُرُّوا إِلَیْنَا کُلَّ مَوَدَّةٍ وَ ادْفَعُوا عَنَّا کُلَّ قَبِیحٍ فَإِنَّهُ مَا قِیلَ فِینَا مِنْ حُسْنٍ فَنَحْنُ أَهْلُهُ وَ مَا قِیلَ فِینَا مِنْ سُوءٍ فَمَا نَحْنُ کَذَلِک‏ ... » (تحف العقول/ باب ما روی عن الإمام أبی محمد حسن بن علی علیه السلام، ص488)؛

امام حسن عسکری علیه السلام: « ... در میان عشائر آنها [یعنی اهل سنت] نماز بخوانید و در تشییع جنازه‏هاشان شرکت کنید، و به عیادت مریض‏هاشان بروید و حقوقشان را ادا کنید؛ چرا که اگر کسی از شما اهل ورع، راستگو، امانتدار و با مردم خوش خلق باشد، گفته می‏شود که این [شخص] شیعه است و این [جریان] مرا خرشنود می‏کند. تقوای الهی پیشه کنید‏ و مایه زینت ما باشید و مایه ننگ ما نباشید. همه مودت‏ها را جذب ما کنید و هر بدی را از ما دفع کنید. چرا که هر حسنی که درباره ما گفته می‏شود، ما شایسته آن هستیم و هر بدی که درباره ما گفته می‏شود، آن‏گونه نیستیم.»

6-   کِتَابُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَى الْکَاهِلِیِّ، قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: «صَلُّوا فِی مَسَاجِدِهِمْ فَاغْشَوْا جَنَائِزَهُمْ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ قُولُوا لِقَوْمِکُمْ مَا یَعْرِفُونَ وَ لَا تَقُولُوا لَهُمْ مَا لَا یَعْرِفُونَ إِنَّمَا کَلَّفُوکُمْ مِنَ الْأَمْرِ الْیَسِیرَ فَکَیْفَ لَوْ کَلَّفُوکُمْ مَا کَلَّفَ أَصْحَابَ الْکَهْفِ قَوْمُهُمْ کَلَّفُوهُمُ الشِّرْکَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ فَأَظْهَرُوا لَهُمُ الشِّرْکَ وَ أَسَرُّوا الْإِیمَانَ حَتَّى جَاءَهُمُ الْفَرَجُ وَ أَنْتُمْ لَا تُکَلَّفُونَ هَذَا.» (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، ج12/ کتاب الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر/ باب جواز التقیة فی إظهار کلمة الکفر، ص273)؛

امام صادق علیه السلام: «در مساجدشان [یعنی اهل سنت] نماز بخوانید، جنازه‏هاشان را تشییع کنید، مریض‏هاشان را عیادت کنید، به قومتان آن‏چه می‏فهمند [و زمینه‏ هضمش را دارند] بگویید، و آن‏چه نمی‏فهمند را نگویید. آن‏ها کار ساده‏ای را از شما می‏خواهند، پس اگر آن‏چه قوم اصاب کهف از ایشان خواستند را از شما می‏خواستند، چه [می‏کردید؟!] آن‏ها را مجبور به شرک به خداوند بزرگ کردند، پس [اصحاب کهف] شرک را برایشان اظهار کردند، و ایمانشان را پنهان کردند، تا این که گشایش رسید، در حالی که شما به این [امر دشوار] مکلّف نیستید!»

7-   وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: «إِذَا صَلَّیْتَ‏ مَعَهُمْ‏ غُفِرَ لَکَ بِعَدَدِ مَنْ خَالَفَکَ.» (من لا یحضره الفقیه، ج1/ باب الجماعة و فضلها، ص301)؛

امام صادق علیه السلام: «هنگامی که همراه با ایشان [یعنی اهل سنت] نماز بگزاری، به تعداد مخالفانت [از گناهت] برایت بخشیده می‏شود.»

اعتبار سنجی این روایات

همان‏طور که در ابتدا ذکر شد، این‏ تنها بخشی از روایاتی است که در باب امر به شرکت در نمازهای برادران اهل سنت وارد شده است، و ذکر همه روایات این باب، از حوصله این مقاله خارج است[1]. اما در مورد همین روایاتی که ذکر شد، طبق بررسی کارشناسان رجالی مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى‏ «نور»، اکثر آن‏ها از لحاظ سندی، «صحیح[2]» و «مسند[3]» هستند. اما از این هم که بگذریم، شمار بالای روایاتی که با این مضمون در منابع درجه یک حدیثی شیعه آمده ‏اند، و تکرار این مفهوم در قالب عبارات متعدد، «تواتر معنوی[4]» آن‏ را برایمان ثابت کرده و ما را نسبت به اعتبار این روایات، به اطمینان فوق العاده‏ای می‏رساند.

حقیقتی که قبولش دشوار است

البته اذعان داریم که در بادی امر، پذیرش این مضامین کار سختی است؛ به گونه‏ ای که در خود روایات نیز به این واقعیت اشاره شده است:

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى فِی نَوَادِرِهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُنَاکَحَتِهِمْ وَ الصَّلَاةِ خَلْفَهُمْ. فَقَالَ: «هَذَا أَمْرٌ شَدِیدٌ لَنْ تَسْتَطِیعُوا ذَاکَ قَدْ أَنْکَحَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ صَلَّى عَلِیٌّ علیه السلام وَرَاءَهُمْ.» (وسائل الشیعة، ج8/ باب استحباب حضور الجماعة خلف من لا یقتدى به للتقیة و القیام فی الصف الأول معه ، ص301)؛

از امام صادق علیه السلام درباره ازدواج با اهل سنت و نماز خواندن [به جماعت] پشت سرشان، سؤال شد؛ فرمودند: «این کار سنگینی است؛ شما هرگز از پس آن برنمی‏ آیید! رسول الله با ایشان ازدواج کرد و علی علیه السلام پشت سرشان نماز گزارد.»

جالب است که بدانیم پذیرش این امر، برای بعضی یاران خاص ائمه علیهم السلام، مثل «زراره» نیز دشوار بوده است:

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نُصَلِّی مَعَ هَؤُلَاءِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ هُمْ یُصَلُّونَ فِی الْوَقْتِ فَکَیْفَ نَصْنَعُ؟ فَقَالَ: «صَلُّوا مَعَهُمْ‏!» فَخَرَجَ حُمْرَانُ إِلَى زُرَارَةَ فَقَالَ: لَهُ قَدْ أُمِرْنَا أَنْ نُصَلِّیَ مَعَهُمْ بِصَلَاتِهِمْ. فَقَالَ زُرَارَةُ: مَا یَکُونُ هَذَا إِلَّا بِتَأْوِیلٍ! فَقَالَ لَهُ حُمْرَانُ: قُمْ حَتَّى تَسْمَعَ مِنْهُ. قَالَ: فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ زُرَارَةُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ! إِنَّ حُمْرَانَ زَعَمَ أَنَّکَ أَمَرْتَنَا أَنْ نُصَلِّیَ مَعَهُمْ فَأَنْکَرْتُ ذَلِکَ. فَقَالَ لَنَا: «کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام یُصَلِّی مَعَهُمُ الرَّکْعَتَیْنِ فَإِذَا فَرَغُوا قَامَ فَأَضَافَ إِلَیْهِمَا رَکْعَتَیْنِ.» (الکافی (ط- الإسلامیة)، ج3، ص375)

ولی باز هم آن حضرات، برای اطمینان خاطر امثال ما، سیره‏ی خود و پدران بزرگوارشان را یادآور شده‏اند:

عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: «صَلَّى‏ حَسَنٌ‏ وَ حُسَیْنٌ خَلْفَ مَرْوَانَ وَ نَحْنُ نُصَلِّی مَعَهُمْ.» (وسائل الشیعة، ج8/ باب استحباب حضور الجماعة خلف من لا یقتدى به للتقیة و القیام فی الصف الأول معه ، ص301)

امام موسی بن جعفر علیه السلام: «حسن و حسین علیهما السلام پشت سر مروان نماز خواندند، و ما [نیز] همراه با ایشان [یعنی اهل سنت] نماز می‏خوانیم.»

و گاهی استبعاد مخاطب به حدی بود که مظلومیت و غربت امام علیه السلام در کلامشان آشکار می‏شد:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَعِی رَجُلَانِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ: أَ آتِی الْجُمُعَةَ؟ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: «ایتِ الْجُمُعَةَ وَ الْجَمَاعَةَ وَ احْضُرِ الْجِنَازَةَ وَ عُدِ الْمَرِیضَ وَ اقْضِ الْحُقُوقَ»؛ ثُمَّ قَالَ: «أَ تَخَافُونَ أَنْ نُضِلَّکُمْ؟! لَا وَ اللَّهِ لَا نُضِلُّکُمْ أَبَدا.» (مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار/ الباب الثانی، الفصل الثالث، ص67)

مردی از امام صادق علیه السلام درباره‏ی شرکت در نماز جمعه [که توسط حکومت‏ وقت برگزار می‏شد] سؤال کرد. فرمودند: «به [نمازهای] جمعه و جماعت [عامه اهل سنت] بروید و در تشییع جنازه‏[شان] حاضر شوید و حقوق [ایشان] را به جا آورید.» سپس فرمودند: «آیا می‏ترسید [با این سفارشات] گمراهتان کنیم؟! نه! به خدا سوگند به هیچ وجه گمراهتان نمی‏کنیم.»

بررسی فتاوای مراجع

از آنجا که ما مقلد هستیم، و به دلیل نداشتن ابزار و مقدمات علمی، توان بهره‏ برداری فقهی و استنباط از روایات را نداریم[5]، راه مطمئن ‏تری وجود دارد، که به نوعی حجت را بر همه‏ مان تمام می‏کند، و آن بررسی فتاوای مراجع عظام تقلید است؛ باید بدانیم که در مورد استحباب شرکت در نماز اهل سنت برای حفظ وحدت و رعایت تقیه‏ی مداراتی[6]، اختلافی بین فقها نیست؛ و حتی برخی مراجع مانند حضرت امام، مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله مکارم شیرازی و مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی، قائل به مُجزی بودن آن نیز هستند[7].

همچنین لازم به ذکر است که بر اساس فقه شیعه، مناسکی که برادران اهل سنت طبق مذهب خویش انجام می‏دهند، برایشان صحیح و مُجزی است، که از این مطلب در فقه ما، تحت عنوان قاعده فقهی «إلزام (یا التزام)[8]» نام برده شده است.

جمع‏ بندی

گذشته از دلیل عقلی ناشی از بررسی جایگاه درخشان اهل بیت علیهم السلام در نگاه عامه‏ی اهل سنت، بررسی منابع روایی معتبر و مورد عنایت فقهاء، مثل کتب اربعه و وسائل الشیعة، خصوصا در «کتاب العشرۀ» و «کتاب الصلاة»، نشان می‏دهد که اهل بیت علیهم السلام، در رفتار و گفتار، تأکید و توصیه فراوانی به شرکت در مجامع اهل سنت و همراهی با ایشان در نمازهایشان داشته‏ اند، و روایات رسیده در این باب به گونه‏ ای است که تا سر حد تواتر معنوی می‏رسد. همین واقعیت، یعنی استحباب حضور در نمازهای برادران اهل سنت، در فتاوای مراجع عظام نیز متجلی است، و علاوه بر این، برخی مراجع، قائل به اجزاء و صحت نماز پشت سر اهل سنت نیز هستند. 

نویسنده معتقد است، با کمترین مطالعه در موارد یاد شده، وحدت تاکتیکی و سیاسی‏ کارانه (اگر نگوییم منافقانه)، جای خود را به وحدت مؤمنانه و از سر اعتقاد راسخ خواهد داد، و این –با وجود گذشت 36 سال از انقلاب اسلامی- هنوز هم فوری‏ترین نیاز عرصه‏ وحدت است، که ورود و فعالیت مجاهدانه‏ فضلا و علمای دلسوز سرنوشت امت رسول الله صلی الله علیه و آله را می‏طلبد.