امام باقر «ع» از منظر علمای اهل سنت
علما را نزد هیچ کس کوچک تر از نزد ابی جعفر ندیدم
من علما را نزد هیچ کس کوچک تر از نزد ابی جعفر ندیدم؛ زیرا همگی در برابر او متواضع بودند و به حق و دانش او معرفت داشتند و از او علم فرامی گرفتند. حکم بن عیینه (8) را با آن جلالت و سن مشاهده کردم که در مقابل او نشسته است و از او علم فرا می گیرد؛ آن گونه که کودک به نزد معلم رفته و از او علم فرامی گیرد.
محمد بن منکدر (م130ه. ق) [۱]
وی از راویان طبقه سوم و مورد توثیق بسیاری از دانشمندان اهل سنت، مانند سفیان ثوری، ابن معین، ابو حاتم رازی، ابن حبان بُستی، عثمان دارمی، یعقوب فَسَوی، ذهبی و ابن حجر است.
ایشان از امام باقر علیه السلام ، سلمان خاری، ابو رافع، جابر بن عبدالله، عبدالله بن زبیر، انس بن مالک، سعید بن مسیب، پدرش منکدر و بسیاری دیگر به صورت مسند روایت کرده است. بیشتر روایات او از جابر بن عبدالله انصاری است. [۲]
او که معاصر امام زین العابدین و فرزندش، امام محمدباقر علیه السلام بود، درباره شخصیت علمی حضرت می گوید: «ما کُنتُ أری أنَّ مِثلَ علیِّ بنِ الحُسین یَدعُ خَلَفاً لِفَضلهِ وَ غَزارِة علمِه وَ حِلمهِ حَتّی رَأیتُ اِبنَه مُحمّداً؛ من نمی دانستم که علی بن الحسین کسی را در فضل و کثرت علم و حلم به عنوان جانشین خود بگذارد، تا آنکه فرزندش محمد را دیدم». [۳]
مالک بن أعین جُهَنی (م148ه.ق) [۴]
وی امام محمدباقر علیه السلام را ضمن اشعاری ستایش کرد و گفت:
اِذا طَلَبَ النّاسُ عِلْمَ الْقُرآنِ کانَت قُرَیشُ عَلَیهِ عَیالاً
وَاِن قِیلَ اَیْنَ ابْنُ بنْتِ النَّبِی نِلْتَ بِذاکَ فرُوعاً طِوالاً
نُجُومَ تُهَلِّل لِلْمُد لِجِینَ جِبال تُورِثُ عِلْماً حِبالاً [۵]
«وقتی مردم علم قرآن را طلب کنند، تمامی قریش از عرضه چنین علمی فرو می مانند و هنگامی که گفته شود: فرزند دختر پیامبر کجاست؟ نزد او رشته های دراز این را خواهند یافت. [همچون] ستارگانی است که برای شبروان نورافشانی می کنند و [مانند] کوه هایی است که دانش را به وسعت کوه ها به ارث می برند».
عبدالله بن عطا (راوی قرن دوم هجری) [۶]
از بزرگان تابعین بود که درباره شخصیت علمی ابوجعفر می گوید علما در برابر امام سر تعظیم فرود آوردند. ابن عماد حنبلی در کتاب خود از قول عبدالله بن عطا آورده است:
قَالَ عبدالله بْنُ عَطَاءٍ الْمَکِّیُ مَا رَأَیْنَا الْعُلَمَاءَ عِنْدَ أَحَدٍ أَصْغَرَ مِنْهُم عِنْدَ ابی جَعْفَرٍ علیه السلام یَعْنِی الْبَاقِرَ وَ لَقَد رَأَیْتُ الْحَکَمَ بْنَ عُیَیْنَةَ مَعَ جَلَالَتِهِ وَ سِنِّهِ عِنْدَهُ کَأَنَّهُ صَبِیٌّ بَیْنَ یَدَی مُعَلِّمٍ یَتَعَلَّمُ مِنْه. [۷]
عبدالله بن عطا می گوید: من علما را نزد هیچ کس کوچک تر از نزد ابی جعفر ندیدم؛ زیرا همگی در برابر او متواضع بودند و به حق و دانش او معرفت داشتند و از او علم فرامی گرفتند. حکم بن عیینه [۸] را با آن جلالت و سن مشاهده کردم که در مقابل او نشسته است و از او علم فرا می گیرد؛ آن گونه که کودک به نزد معلم رفته و از او علم فرامی گیرد.
این در حالی است که حکم بن عیینه ـ بنا بر نقل راویان ـ از بزرگ ترین علمای عصر خود بوده است؛ چنان که مجاهد بن رومی می گوید: حَکَم را در مسجد خیف مشاهده کردم، در حالی که علمای مردم همگی عیال (نیازمند) او بودند و از او بهره می بردند.[۹]
عکرمه بربری [۱۱]
ابوحمزه ثمالی می گوید: در آن سالی که امام محمدباقر علیه السلام به حج رفت و هشام با حضرت ملاقات داشت، مردم از اطراف به سوی حضرت روانه شدند. عکرمه پرسید:
این کیست که در چهره او علم می درخشد؟ باید او را بیازمایم. سپس نزد حضرت رفت. پس چون در مقابل امام قرار گرفت، لرزه بر اندامش افتاد و در برابر امام، پشیمان و حیران ماند. سپس رو به امام کرد و گفت: ای فرزند رسول خدا! من تاکنون در مجالس زیادی در برابر ابن عباس و غیر او نشسته ام، ولی در مقابل هیچ یک، این گونه وحشت و اضطراب مرا فرا نگرفت!؟ امام فرمود: وای برتو ای بنده اهل شام! تو می دانی کجا نشسته ای؟ در مقابل خاندانی هستی که خداوند اذن داده تا دیوارهای آن را بالا برند؛ خانه هایی که نام خدا در آن برده شود.
پانوشت:
1 - محمد بن المنکدر بن عبدالله بن الهدیر بن عبد العزی؛ الإمام الحافظ القدوة، شیخ الإسلام ابو عبدالله القرشی التّیمی المدنی، ولد سنة بضع و ثلاثین و مائة سنة ثلاثین و مائة و قیل إحدی و ثلاثین. (انظر ترجمته فی سیر أعلام النّبلاء، ج5، ص 353 رقم 163؛ المعارف لابن قتیبة، ص 461).
2 - سیر اعلام النبلاء، ج5، ص353؛ المعارف، ص 461.
3 - تهذیب التهذیب، ج9، ص352.
4 - مالک بن اعین الجهنی اهل بصره است. وی برادر زراره نیست، گرچه ابن اعین است. او از اصحاب امام باقر و امام صادق8 به شمار می رود. مامقانی، مالک جهنی را به دلیل روایاتی که در مدح او آمده است، در تنقیح المقال توثیق کرده و فرموده است: «حداقل آن است که وی امامی ممدوح است». ایشان تضعیف او را نمی پذیرد.
5 - الفصول المهمه، ج2، ص879؛ سیر اعلام النبلاء، ج4، ص404؛ تاریخ مدینة دمشق، ج57، ص212؛ الاتحاف بحب الاشراف، ص281؛ عمده الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص195؛ نور الابصار، ص143.
6 - عبدالله بن عطا از مشایخ سفیان ثوری است و کسی است که از امام باقر7 روایت می کند.
7 - شذرات الذهب، ج1، ص149؛ همچنین نک: تاریخ مدینه دمشق، ج57، ص217؛ تذکره الخواص، ص302؛ ابو محمد عبدالله بن سعد یافعی یمنی شافعی، مراة الجنان، ج1، ص274؛ البدایه والنهایه، ج9، ص322.
8 - یکی از فقهای بزرگ کوفه، متوفی 115.
9 - تهذیب التهذیب، ج2، ص134.
10 - عکرمه بربری از مشهورترین افراد زنادقه است. وی احادیثی را به جهت تمسخر و طعن در دین جعل می کرده است.
11 - من هذا؟ علیه سیماء زهره العلم لاجربنّه، فلمّا مثل بین یدیه ارتعدت فرائصه واسقط فی ید ابی جعفر و قال: یابن رسول الله، لقد جلستُ مجالس کثیرة بین یدی ابن عباس و غیره فما أدرکنی ما أدرکنی آنفاً فقال له ابوجعفر7: ویلک یا عبید أهل الشام، انّک بین یدی بیوت أذن الله أن ترفع و یذکر فیها اسمه. اورده یوسف بن یحیی المقدسی الشافعی فی: عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ص 101؛ قال: قال ابو حمزة الثمالی مثله سواء. وأورده ابو الفتوح الرازی فی تفسیره: ج 14، ص 303، عن ابی حمزة الثمالی، مثله؛ همچنین رجوع شود به مناقب ابن شهر آشوب، ج4، ص182.
منبع: امام باقر «ع» از دیدگاه اهل سنت، رمضان قوامی دربندی، مرکز پژوهش های اسلامی صداوسیما
