چطور از ظرفیت حج برای وحدت اسلامی استفاده کنیم؟

حج بهترین فرصت برای مقابله با تبلیغات شدید ضدشیعی

حاجیان ما با انبوهی از حاجیان کشورهای دیگر رو به رو می شوند که برخی در طول عمر خود تنها اسم ایران و شیعه را شنیده اند و برخی تصورات منفی و غیرواقعی نسبت به ما دارند. در 5 سال اخیر بخاطر بحران سوریه تبلیغات منفی بر ضد ایرانیها و شیعیان بسیار شدت گرفته است و در چنین شرایطی ممکن است احیانا برخی از برادران تحت تاثیر همین تبلیغات منفی تعامل خوبی با ایرانیها نداشته باشند. اینجاست که ایرانی باید بردباری و اخلاق والای خودش را به نمایش بگذارد. اگر آنها ما را تکفیر کنند یا به ما توهین کنند ما به پیروی از اهل بیت پیامبر(ص) به آنها می گوییم: ما شما را تکفیر نمی کنیم بلکه خیر و سعادت شما را از خداوند می خواهیم. گاهی یک برخورد برادرانه و رعایت برخی از ظرایف موجب می شود ذهنیت طرف مقابل تا حد زیادی اصلاح شود.

«اسلام ملکی معاف» یکی از اساتید دانشگاه امام صادق «ع» و متخصص در علم رجال و درایه است. ایشان معتقد است که حج بهترین فرصت برای مقابله با تبلیغات شدید ضدشیعی وهابیت است و ما باید از این فرصت نهایت بهره برداری را بکنیم تا راه برای نیل به وحدت اسلامی هموار شود. اما بعضا با توهم تبلیغ تشیع کارهایی انجام می دهیم که جز ضربه زدن به تشیع چیز دیگری ندارد. با ایشان درباره ظرفیت حج برای رسیدن به وحدت اسلامی به گفتگو نشستیم:

به نظر شما چه راههای عملی و عینی برای تقویت همدلی میان حجاج مذاهب مختلف وجود دارد؟ حجاج شیعه چه کارهایی در این زمینه می توانند انجام دهند؟ 

بهترین پیشنهاد در این زمینه همان توصیه های عمومی و وحدت بخشی است که اهل بیت علیهم السلام درباره تعامل با سایر مسلمان بیان فرموده اند. برخورد خوب و برادرانه با پیروان همه مذاهب اسلامی یک وظیفه اسلامی و انسانی است و این وظیفه در ایام حج به ویژه در تعامل با حجاج کشورهای دیگر اهمیت بیشتری پیدا می کند. حاجیان ما با انبوهی از حاجیان کشورهای دیگر رو به رو می شوند که برخی در طول عمر خود تنها اسم ایران و شیعه را شنیده اند و برخی تصورات منفی و غیرواقعی نسبت به ما دارند. در 5 سال اخیر بخاطر بحران سوریه تبلیغات منفی بر ضد ایرانیها و شیعیان بسیار شدت گرفته است و در چنین شرایطی ممکن است احیانا برخی از برادران تحت تاثیر همین تبلیغات منفی تعامل خوبی با ایرانیها نداشته باشند. اینجاست که ایرانی باید بردباری و اخلاق والای خودش را به نمایش بگذارد. اگر آنها ما را تکفیر کنند یا به ما توهین کنند ما به پیروی از اهل بیت پیامبر(ص) به آنها می گوییم: "ما شما را تکفیر نمی کنیم بلکه خیر و سعادت شما را از خداوند می خواهیم". گاهی یک برخورد برادرانه و رعایت برخی از ظرایف موجب می شود ذهنیت طرف مقابل تا حد زیادی اصلاح شود. بنده در سال 1381 مشرف به زیارت خانه خدا شدم. در آن سال یک برادر عرب می گفت:"ایرانیها بسیار انسانهای صالحی هستند" گفتم: از کجا این موضوع را فهمیده اید؟ گفت: "هنگام اذان صبح در مسجد الحرام دیدم که ایرانیها در قنوت نماز اشک می ریختند". این یک نمونه واقعی بود. اهل بیت(ع) تاکید داشتند که شیعیان با رفتار خود و بدون اینکه لزوما وارد مشاجرات و بحثهای عقیدتی شوند مبلغ تشیع باشند. در روایات اهل بیت(ع) آمده که علامت مشخصه شیعیان راستین اینست که اهل تقوا ، امانتداری ، راستگویی ، نماز ، ذکر و تلاوت قرآن هستند. اگر شیعیان در موسم حج هم به جای وقت گذرانی در بازارها و خرید کالاهای آمریکایی و چینی به تلاوت قرآن و صحیفه سجادیه مشغول باشند هم گامی در مسیر معنویت فردی برداشته اند و هم تصویری واقعی از تشیع در مقابل عموم ارائه کرده اند و همین به تبیین حقایق مکتب اهل بیت(ع) و تقویت برادری اسلامی کمک می کند. ما باید به آن برادر مسلمان عرب و سنی که از یک کشور دوردست آمده کمک کنیم که تصویر واقع گرایانه ای از ایران و شیعه پیدا کند و تصویرهای دروغینی که رسانه های غربی و عربی از ما ساخته اند در ذهن او کمرنگ شود. 

 برای مقابله با تبلیغات وسیع ضدشیعی که هم در برابر وحدت اسلامی مانع ایجاد می کند و هم به انزوای تشیع می انجامد، چه استفاده ای می توان از ظرفیت حج انجام داد؟ لطفا با ذکر مثال و مصادیق توضیح بفرمایید. 

 یکی از اموری که به وحدت آسیب می زند و به تقویت وهابیت می انجامد تلاش ناشیانه برای تبلیغ تشیع است زیرا نتیجه عکس می دهد. یکی از عزیزان وقتی به مکه مشرف شده بود هنگام اذان ایستاده بود و یک اذان کامل همراه با "اشهد ان علیا ولی الله" گفته بود و خودش احساس می کرد شاهکار کرده است!! این برادر توجه نکرده بود که این کار هیچ تاثیر مثبتی در رساندن پیام اهل بیت (ع) ندارد. این کار بیشتر جنبه لجبازی با اهل سنت دارد و این لجبازی ها هیچکسی را به تشیع جذب نکرده و نمی کند. علاوه بر این گرچه ولایت امیرالمومنین(علیه السلام) از ارکان اسلام ناب است ولی لزومی به بیان آن در اذان به ویژه در حج نیست. علمای شیعه اجماع دارند که «اشهد ان علیا ولی الله» جزو اذان نیست و در هیچیک از روایاتی که در کتب معتبر ما مثل کافی کلینی و آثار شیخ صدوق و شیخ طوسی (رضوان الله علیهم) از امامان معصوم(صلوات الله علیهم اجمعین) نقل شده نیامده که چنین عبارتی باید در اذان گفته شود. وانگهی بر فرض که این عبارت جزو اذان باشد باز هم اگر ما این عبارت را با صدای بلند بگوییم صرفا یک احساس خوشی به خودمان دست می دهد که مثلا «بله ما شاهکار کرده ایم و توانسته ایم در مرکز وهابیت شعار تشیع سر دهیم» حال آنکه آن برادر عرب و سنی که این رفتار را می بیند ذره ای به تشیع خوشبین نمی شود بلکه شاید تصورات منفی اش درباره شیعه تشدید شود. 

پیشنهاد خوبی که علاوه بر انس با قرآن و حضور مداوم در نماز جمعه و جماعت در مسجد الحرام و مسجد النبی (ص) به زائران ایرانی می شود عرض کرد اهتمام به صحیفه سجادیه و نیز زیارت شریف امین الله است. این دعاها و به ویژه زیارت امین الله طوری است که در اوج فصاحت و بسیار پرمغز هستند و هر فرد منصفی را جذب می کنند. 

عمده رفتارهای حجاج ما که به وحدت ضربه زده و باعث انزوای تشیع می شود چیست و به نظر شما برای حل این مشکل چه کاری باید انجام داد؟ 

واقعیت اینست که قریب به اتفاق حجاج ایرانی نسبت به اهمیت وحدت توجه کافی دارند. در سالهای اخیر شاهد پدیده جدیدی در سطح جامعه هستیم که کسانی به اسم دفاع از تشیع به مقدسات اهل سنت توهین می کنند. جریانی وجود دارد که از طریق یک مجموعه شبکه های ماهواره ای، سایتها و صفحات فیسبوکی و شبکه های اندروید سعی می کند جوانان متدین ما را به سمت افراطیگری سوق دهد. روایات ضعیف، تحریف شده و حتی احادیث جعلی نقل می کنند تا جوانهای شیعه را به سمتی سوق بدهند که گمان کنند نام بردن از مقدسات اهل سنت و تظاهر به لعن آنها ثواب دارد!! سردسته های این جریان انحرافی از جعل حدیث باک ندارند. دنباله روهایشان هم از سواد و بصیرت کافی بی بهره اند و کورکورانه تقلید می کنند و این جعلیات را نشر می دهند. این نگرانی هست که برخی از جوانهای هیأتی و باصفای ما تحت تاثیر تبلیغات این جریان که اخیرا با اسم «تشیع انگلیسی» مشهور شده قرار گرفته باشند و احیانا در حین انجام مناسک حج نیز دست به کارهایی بزنند که از یک سو به وحدت اسلامی و حیثیت تشیع اصیل لطمه می زند و از سوی دیگر احیانا برای خودشان و همراهانشان مشکلاتی ایجاد می کند. قطعا روحانیون کاروانها با استناد به احادیث معتبری که از اهل بیت(ع) رسیده این عزیزان را راهنمایی می کنند اما با اینهمه ممکن است موارد نادری باشد که بعضی توهم کنند با تظاهر به لعن مقدسات طرف مقابل می توانند آنان را هدایت کنند!! این افراد خودشان در انتخاب شیوه ی کار دچار گمراهی هستند و به هدایت نیاز دارند. تظاهر به لعن آن هم در حج هیچ سودی جز تشدید سوء تفاهم ها و لجاجت در طرف مقابل ندارد. 

متاسفانه این اواخر شاهد هستیم که گاهی در فضای مجازی روایاتی نقل می شود که مثلا لعن فلان و فلان (با ذکر نام) دارای ثوابهای نجومی است و منبعی هم برایش ذکر می کنند. وقتی به منبع مورد ادعا مراجعه می کنیم می بینیم چنین حدیثی اصلا وجود نداشته است. یعنی آنقدر گستاخ شده اند که به راحتی دروغ می گویند و شماره جلد و صفحه را از خودشان می سازند!! متاسفانه اینگونه دروغها که در ظاهر برای دفاع از اهل بیت(ع) و در واقع برای ایجاد تفرقه و کینه میان مسلمانان نشر می شود به صورت سازماندهی شده رو به گسترش است. البته برخی از روایاتی که منتشر می کنند در منابع وجود دارد ولی از سند معتبر برخوردار نیست و احیانا با مسلمات و قطعیات قرآنی و شیعی تعارض دارد از این رو قابل اتکا نیست. 

احادیث معتبری از اهل بیت(ع) وجود دارد که می گوید امیرالمومنین(ع) در نماز جماعت خلفای عصر خودشان حضور می یافتند و با آنها نماز می خواندند. سیره سایر ائمه(ع) نیز چنین بوده است. یکی از محققان برجسته معاصر می فرمایند حتی در دوره ای که بنی امیه در خطبه نماز جمعه به امیرالمومنین(ع) جسارت می کردند اهل بیت(ع) فقط در خطبه حاضر نمی شدند تا دشنام به مولای متقیان(صلوات الله علیه) را نشنوند ولی در نماز حضور می یافتند. معنای این حضور اینست که ما گرچه با حاکمان جائر بنی امیه اختلافات اساسی داریم ولی در امر توحید ، قرآن ، نماز و قبله مشترک هستیم. اگر شیعیان در این تجمعاتِ عمومی اسلامی شرکت نکنند و خود را در تجمعات محدود شیعی منزوی و محصور کنند بهانه مضاعفی به ناصبیها و وهابیها خواهند داد تا شیعه را تکفیر کنند. اما وقتی شیعه در نماز جمعه وهابیها شرکت می کند مسلمانان کشورهای مختلف با خود خواهند گفت" شیعیان اهل نماز و دین هستند و شایعات وهابیها درباره آنها نمی تواند درست باشد". در احادیث اهل بیت(ع) آمده که نماز با اهل سنت همانند نماز پشت سر رسول الله(ص) است. عموم فقها معتقدند این احادیث را معتبر می دانند. علاوه بر این هر یک از علامه مجلسی و حاجی نوری در باب «تقیه و مدارا با مخالفین» بیش از 100 روایت از اهل بیت(ع) نقل کرده اند که ما را از آزار اهل سنت و تظاهر به لعن مقدسات آنها نهی می کند. 

با توجه به توصیه های مکرر مقام معظم رهبری درباره موضوع وحدت درحج، عملکرد سازمان های ذیربط را در این زمینه چگونه ارزیابی می کنید؟ 

 برداشت بنده اینست که عملکرد مسؤولان سازمان حج و بعثه رهبری در این زمینه ها قابل دفاع است. البته قطعا می توانند اثربخشی کارهای خود را بیشتر کنند ولی بی تردید از نظر آگاهی بخشی به حجاج توفیقات بسیار خوبی داشته و دارند. نکته مهمی که باید به آن اشاره کنیم اینست که مشکل افراطیگری شیعی و سنی چیزی نیست که صرفا با توصیه های روحانی کاروان برطرف شود. این مشکلات باید به نحو ریشه ای در سطح جامعه برطرف شود. باید با بحثهای علمی جدی در حوزه علمیه ، دانشگاهها و رسانه ها توصیه های وحدت بخش اهل بیت(ع) تبیین شود. طبیعی است اگر در برخی از محافل "تظاهر به لعن با ذکر نام" افتخار شمرده شود و ذهن جوانها را از خرافات و روایات ساختگی پر کنند این جوانها اگر بعدا به حج مشرف شوند برای درک توصیه های وحدتبخش اهل بیت(ع) و عمل به آن با مشکلات و تناقضاتی رو به رو خواهند شد. این تناقضات باید در درون جامعه شیعی حل شود نه اینکه در دقیقه نود بخواهیم جوان هیأتی و متدین خود را آماده کنیم. 

اینکه علمای ما در کتابهای عقیدتی و مباحث تاریخ اسلام با زبان استدلال و در کمال ادب به بیان واقعیات می پردازند و مظلومیت اهل بیت(ع) را بطور کامل بیان می کنند قطعا کار لازمی است اما باید توجه کرد که معنایش این نیست که زبان به فحاشی باز کنیم یا مقدسات اهل سنت را نام ببریم و لعن کنیم. اینکه نام یزید و شمر در زیارت عاشورا آمده و با ذکر نام لعن شده اند بخاطر اینست که اینها اولا ظلمهای آشکار و بزرگی مرتکب شده اند و ثانیا هیچ قداستی نزد برادران اهل سنت ندارند. توصیه اهل بیت(ع) اینست که درباره مقدسات اهل سنت باید رعایت کنیم. تظاهر به لعن مقدسات اهل سنت نوعی تجاوز به حقوق آنها به شمار می رود. آنها به عنوان هموطنان و برادران مسلمان ما حق دارند از آزار زبانی ما مصون باشند.