نقش تمدن ساز حرم رضوی

♦وقتی به حوزه های تمدنی مانند ایران، هند، چین، رم و... می نگریم همگی را دارای تمایزاتی در زبان و لباس و سبک زندگی و حتی فرهنگ و اندیشه می یابیم. اینها البته از یکدیگر نیز تاثراتی عمیق پذیرفته اند. چندی پیش با چند طلبه چینی سخن می گفتم. آنها که شاید دو درصد از کشور یک و نیم میلیاردی شان مسلمان است جلساتی برای سعدی و حافظ خوانی داشتند! با تعجب پرسیدم که چرا؟ گفتند که این شاعران در کشور ما خیلی معروف هستند و مردم به اشعار آنها علاقه خاصی دارند!  

♦نکته جالب توجه این است که گویی فرآیند تاثیرپذیری تمدن ها بر یکدیگر نسبت به مرکز آنها تا مرکز تمدن دیگر یک طیف است یعنی مثلا اگر به پاکستان که در میانه فرهنگ هندی و ایرانی است بنگریم می بینیم که حتی در زبان «اردو» نیز این طیف گونگی قابل مشاهده است یعنی نیمی از کلمات از فارسی و نیمی دیگر از هندوستان متاثر گشته اند! از همین روست که دیده ام ترک زبانها یا اردو زبانها حتی بهتر از انگلیسی و عربی، فارسی را متوجه می شوند و وقتی زبان خارجی بلد نباشند زبان فارسی را برای گفتگو ترجیح می دهند. این پدیده که در نقاط متعدد دیگر نیز قابل ذکر است نشان می دهد که انتقال فرهنگی نه یک فرآیند هوایی که مسیری زمینی است که در بستر «ارتباطات اجتماعی جوامع با یکدیگر» در بلندمدت شکل می گیرد و از این منظر، فرهنگ و جغرافیا رابطه ای تنگاتنگ با یکدیگر دارند.

♦با این فرض، تصوری که درباره «صدور فرهنگ انقلاب» داریم نیز باید تغییر کند. گرچه امروزه رسانه ها ابزارهایی موثر در انتقال فرهنگ می باشند ولی انتقال مناسب یک فرهنگ از راه دور یا صرفا از طریق رسانه میسور نیست. به همین دلیل است که حضور سالیانه دو میلیون توریست ایرانی در ترکیه را باید یکی از عوامل موثر گسترش فرهنگ غربی در جامعه ایرانی دانست!  
در این منظر مردمان صاحب یک تمدن و سخن جدید باید اول خودشان باوری عمیق و رفتار و اندیشه ای برآمده از آن گفتمان داشته باشند تا بتوانند در ساز و کار طبیعی «ارتباطات میان فرهنگی» آنرا منتقل کنند. مادامی که نگاه به یک پاکستانی یا عرب در جامعه ایرانی محبت آمیز و همراه با تکریم نباشد نمی توان انتظار انتقال فرهنگی نیز داشت. از همین رو مدیریت تصویر جامعه نسبت به دیگران خود امری ضروری است.

♦نکته مهمتر اینکه نقش اقوام و مذاهب گوناگون و مرزنشینان که ارتباطی گسترده با آنسوی مرزها دارند نیز محوری است. اگر به نقشه ایران بنگریم می یابیم که دقیقا از جنس همان آذری و ترکمن و بلوچ و عرب و کردی که در این سوی مرزها داریم در آن سوی مرزها نیز رویت می کنیم. از همین روست که انتقال فرهنگ انقلاب اسلامی بدون همراهی اقلیتهای قومی و مذهبی میسور نیست.

با این نگاه تقویت روزافزون مساله وحدت اسلامی و همدلی اجتماعی در جامعه ایرانی امری حیاتی و تمدن ساز محسوب می شود.

♦بنا بر آنچه ذکر شد به این نتیجه می رسیم که صدور انقلاب یک پدیده کاملا مردمی است. نمی توان انتظار داشت که جمعی با سفر به کشورهای مختلف فکر انقلاب اسلامی را بنحوی عمیق منتشر سازند. باید تشکلهای مردمی تلاش کنند که گفتمان انقلاب را در کنار نگرش جهانی آن در جامعه ایرانی تثبیت کنند. در خلال وجود چنین جمع هایی است که ارتباطات میان فرهنگی بتدریج جهت درست خود را خواهند یافت و انتقال فکر و اندیشه رخ می دهد.

♦در این میان، نقش حرم مطهر علی بن موسی الرضا علیه السلام در شرق ایران زمین، نقشی محوری و تمدن ساز محسوب می شود. اگر به مشهد به مثابه مرکز تولید معنا در ذیل تمدن اسلامی و انقلابی نگاه شود و اگر ارتباطات فرهنگی سایر جوامع با ایران را در قالب زائران حرم مطهر امام رضا علیه السلام بنگریم، «مشهد» بیش و پیش از همیشه و همه جا اهمیت توجه می یابد. ایجاد نگاه جهانی مبتنی بر گفتمان انقلاب، ضروری است که در مشهد بیش از سایر نقاط ایران زمین شایسته توجه است و از همین روست که فعالسازی بدنه مردمی در این راستا اهمیت دوچندان دارد.

♦ضعف زبانی و ارتباطی باعث شده تا ارتباط زوار غیرایرانی با ایرانی ها صرفا از طریق مغازه دارهایی که به حسب ضرورت زبان آموخته اند یا برخی عربهای مقیم مشهد رخ دهد و اندکی هم مهاجرین اردو زبان در این ارتباطات نقش آفرین اند. وقتی حمل و نقل هوایی مرزها را کوتاه کرده و حضور گسترده عربها را در مشهد ایجاد نموده است، آموختن زبانهای اردو و عربی و اذری برای فعالان جهانی مشهد ضروری است. شناخت مناسب از فرهنگ زواری که نوعا در آنجا حاضر می شوند و کشورهای همسایه و ایجاد نگاهی کرامت آمیز به آنها از ملزومات اقدام فرهنگی برای زوار غیرایرانی در مشهد است.