بخش اول؛ مقدمه و مفهوم

آیت الله سید محمد باقر حکیم

بسم الله الرحمن الرحیم

"یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله حق تقاته و لا تموتن إلا و أنتم مسلمین و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا و اذکروا نعمة الله علیکم إذ کنتم أعداء فالف بین قلوبکم فأصبحتم بنعمته إخوانا و کنتم علی شفا حفرة من النار فأنقذکم منها کذلک یبین الله لکم آیاته لعلکم تهتدون و لتکن منکم أمة یدعون إلی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و أولئک هم المفلحون" (سوره آل عمران آیات 101 إلی 103)

 

مقدمه:

شک نیست که در این مرحله از حیات مسلمین وحدت مسلمین مورد توجه مخصوص همه مؤمنان است . مخصوصا رهبران و علمای مذهبی و فقها که مسئولیت دفاع از اسلام و مسلمین را به عهده می گیرند . آنها از احترام مسلمانان برخوردارند، زیرا مسلمانان آنها را الگو و مشعلی برای هدایت به راه راست در زندگی خود می دانند . وحدت امید بزرگی در قلب آنان به وجود آورده و با احساسات پاک و والای آنان ادغام شده است . آنها، مخصوصا بعد از برقراری جمهوری پربرکت اسلامی ایران تحت رهبری امام امت، امید مستضعفان جهان امام خمینی مد ظله العالی کوشش و سعی فراوان در این راه به خرج می دهند .

 دنیای فعلی ما شاهد حملات دد منشانه نیروهای استکبار و کفر جهانی بر علیه اسلام و مسلمین در هر نقطه است در مقابل این وضع، ما بیش از هر چیز نیازمند به دست آوردن وسیله و روش به وجود آوردن وحدت از نظر سیاسی، اجتماعی و کلام و تفاهم میان مسلمانان هستیم و لزوم و اهمیت عملی ساختن این هدف از هر چیز بیشتر است . همیشه در قرآن مجید، برای حل این مسأله ما پناه و راه چاره را می یابیم . همانگونه که برای سایر مسائل راه چاره و پناه در قرآن یافت می شود، در قرآن مجید در مورد همان وحدت و تفرقه ای که ما آنرا مشاهده می کنیم بحث شده است . قرآن عملا این مسأله را مورد بررسی قرار داده است و آن را با سیستمی صحیح مطرح و حل کرده و نتایج عظیم و بسیار شکوهمندی حاصل نموده که نظیر آن در تاریخ قبلا هرگز وجود نداشته است قرآن مجید گروه های مختلف انسان ها را به صورت یک امت واحد و بهترین امت در آورد گرچه در ابتدا از نظر تعداد کم و همچنین ستم دیده مستضعف بودند .

" و اذکروا إذ أنتم قلیل مستضعفون فی الأرض تخافون إذ یتختفکم الناس فأولاکم بأیدکم بنصره و رزقکم من الطیبات لعلکم تشکرون"(سوره انفال: آیه 26)

"و ای مؤمنان به یاد آورید زمانی را که عده قلیلی در میان دشمنان بسیار بودید که شما را ضعیف و خوار در زمین می شمردند و از هجوم مردم مشرک بر خود ترسان بودید بعد از آن خدا شما را در پناه خود در آورد و به یاری خود نیرومندی و نصرت به شما عطا کرد و از بهترین غنائم و طعام ها روزی فرمود، باشد که شکر نعمتش به جای آورید ."

قرآن مجید موضوع وحدت را در دو سطح مختلف مورد بررسی قرار داده است:

 1- موضوع وحدت و اختلاف در سطح مذاهب و عقائد الهی

(مؤمنان به کتاب مقدس) که این به واسطه وجود اهداف و عوامل متقابل و مشترک بین اسلام و این مذاهب در رویاروی با کفار، مشرکین و بت پرستان در دوره اولیه رسالت پیامبر اسلام (ص) بوده است . بهترین شواهد این امر در احادیث نبوی وجود دارد که توضیح دهند این گفتار قرآنی هستند.

"غلبت الروم من أدنی الأرض و هم من بعد غلبهم سیغلبون من بضع سنین"(سوره روم : آیات 2 إلی 4)

"رومیان مغلوب (فارسیان) شدند. در جنگی که به نزدیکتر زمین (به دیار عرب) واقع شد و آنها پس از مغلوب شدن فعلی به زودی بر فارسیان باز غلبه خواهند کرد (این غلبه رومیان) در اند سالی خواهد شد"

به واسطه وجود امور مشترک بین مشرکان و ایرانیان از لحاظ مشرک بودن، مشرکان به خاطر شکست رومی ها(که مسیحی بودند) به دست ایرانیان، مسلمانان را مورد تحقیر و استهزاء قرار دادند . قرآن مجید از طریق ارائه عقیده اسلامی و پایه های مشترک عقیدتی بین اسلام و این مذاهب، بین این مذاهب وحدت به وجود آورد.

2- موضوع وحدت و اختلاف بین خود مسلمانان:

بعد از این که به صورت یک جامعه و امت وسط در آمدند مسئول هدایت بشریت به راه راست شدند، ولی تحت تأثیر ریشه های قبل جهل و تأثرات مادی و معنوی قرار گرفتند .

آنها در معرض خطر، مشاجره، نزاع و کشمکش و تفرقه بودند.آنها گرفتار تقسیمات بر مبنای قبیله، نژاد و منابع مشترک شدند.

قرآن مجید دلائل مختلفی برای نزاع و اختلاف و مشاجره بیان می کند.

به واسطه محدود بودن وقت در این جا ما تعالیم قرآن مجید در مورد این امر حیاتی یعنی وحدت را به طور مختصر مطرح می کنیم. ما باید نظامی را که قرآن مجید عرضه کرده و نظریه ای را که در رابطه با مسئله وحدت و اختلاف به کار برده کشف کنیم.

امیدواریم ملت های مسلمان و رهبران آنان به استفاده از روش های قرآن در هر دو سطح، به این هدف، جامع عمل بپوشانند.

مفهوم وحدت:

بهتر است قبل از بحث در مورد اساس وحدت و راه های رسیدن به وحدت که در قرآن مجید ذکر شده است، معنی و مفهوم و موضوع وحدت را بشناسیم:

الف-وحدت بخاطر الله

ازآیات 102و103 سوره آل عمران به این امر پی می بریم که وحدتی که بخاطر الله باشد، صرفا شامل یک موافقت نیست:

"یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله حق تقاته و لاتموتن الا و انتم مسلمون، واعتصموا بحبل الله جمیعا و لاتفرقوا واذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداء فالف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا و کنتم علی شفا حفره من النار فانقذکم منها کذلک یبین الله لکم آیاته لعلکم تهتدون".

"ای اهل ایمان از خدا بترسید چنانچه شایسته خدا ترس بودن است (پیوسته به یاد او باشید و شکر نعمتش بجای آرید) تا نمیرید جز به دین اسلام، وهمگی برشته دین خدا چنگ زده و به راههای متفرق (مدعیان دین ساز) نروید و بیاد آرید این نعمت بزرگ خدا را که شما باهم دشمن بودید خدا در دلهای شما الفت ومهربانی انداخت و بلطف خداوند همه برادر دینی یکدیگر شدید درصورتیکه در پرتگاه آتش بودید، خداشما را نجات داد باری بدین مرتبه وضوح و بدین پایه کمال خداوند آیاتش را برای راهنمایی شما بیان میکند، باشد که بمقام سعادت هدایت شوید.

این وحدت آن است که مومنان دین خدارا محکم در دست بگیرند تا با خدا در ارتباط باشند. اساس اصلی این وحدت تقوای ترس از گناه و از مجازات خداوند است.

سوره آل عمران: آیه63

"قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء  بیننا و بینکم الا  نعبد الا الله و لانشرک به شیئا و لایتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله فان تولوا فقولوا اشهدوا بانا مسلمون".

"بگو ای اهل کتاب بیائید از آن کلمه حق که میان من و شما یکسان است و همه حق می دانیم پیروی کنیم و (آن کلمه این است) که بجز خدای یکتا هیچکی را نپرستیم چیزی را با او شریک قرار ندهیم و برخی را بجای خدا بربوبیت تعظیم نکنیم (یعنی روسای مذهب را برتبه پرستش و اختصاصات الهیت نرسانیم) پس اگر از حق روی گردانند بگوئید شما گواه باشید که ما تسلیم فرمان خداوندیم.

ب-وحدت قلبها و عواطف:

این وحدت بخاطر الله که منظور قرآن مجید است، فقط بصورت شعار و فرمول نیست. اگر اینطور بود، یعنی اگر منظور قرآن مجید صرفا وحدت در شعار ها و گفته ها بود، آن  وحدت الان هم در میان مسلمانان وجود دارد، یعنی در شعارهای اسلامی و همچنین کنفرانس ها وسازمانهایی نظیر؛ سازمان جهانی اسلامیISLAMIC WORD ORGANIZATION  و اتحادیه کشورهای عرب ARAB COUNTRIES LEAGUE ، اذان (و گاهی نماز جمعه وجماعت) و سایر اعمال رسمی وجود دارد، که این نظیر همان توصیفی است که قرآن مجید از یهودیان در دوره اولیه اسلام فرموده است.

سوره حشر:آیه14

لَا یُقَاتِلُونَکُمْ جَمِیعًا إِلَّا فِی قُرًى مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَرَاءِ جُدُرٍ ۚ بَأْسُهُمْ بَیْنَهُمْ شَدِیدٌ ۚ تَحْسَبُهُمْ جَمِیعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّىٰ ۚ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَعْقِلُونَ

"(یهودیان از ترس)بر جنگ با شما جمع نمیشوند مگر در قریه محکم حصار یا پس دیوار، دشمنی وکارزار بین خودشان شدید است (ولی هنگام کارزار با دیگری فرار می کنند و) شما آنها را جمع ومتفق می پندارید در صورتیکه دلهاشان بسیار متفرق است، زیرا آنها دارای فهم و عقل نیستند".

قرآن مجید خواستار وحدت قلبها و عواطف است که خصوصا احساسات و عواطف برادرانه را در بر دارد.

سوره حجرات:آیه10

"انما المومنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم..."

"به حقیقت مومنان (که از یک روح قدسی رسول بوجود آمده اند همه برادر یکدیگرند پس همیشه بین برادران (ایمانی) خود (چون نزاعی شود) صلح دهید".

وحدتی که قرآن مجید میخواهد، وحدتی است که موجب محبت و شفقت بین مسلمانان میشود، همچنانکه قرآن مجید در مورد اصحاب پیامبر اکرم (ص) می فرماید:

سوره فتح:آیه29

"محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار و رحماء بینهم"

"محمد فرستاده خداست، ویاران و همراهانش بر کافران بسیار سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند".

سوره بلد:آیه17

"ثم کان من الذین آمنوا و تواصوا بالصبر و تواصوا بالمرحمه ".

"وآنگاه هم از آنان باشد که بخدا ایمان آورده و یکدیگر را به صبر و مهربانی با خلق سفارش می کنند".

و وحدتی که قرآن مجید میخواهد، وحدتی است که موجب دوستی و وفاداری بین مسلمانان میشود.

سوره انفال:آیه 72

"ان الذین امنوا و هاجروا و جاهدوا باموالهم وانفسهم فی سبیل الله و الذین آووا و نصروا اولئک بعضهم اولیاء بعض"

"آنانکه بخدا ایمان آوردند و از وطن خود هجرت نمودند و در راه خدا با مال و جانشان کوشش و فداکاری کردند وهم آنانکه به مهاجرین منزل دادند و از آنها یاری کردند، آنها دوستدار یکدیگرند".

سوره حشر:آیه10

"ربنا اغفر لنا ولاخواننا الذین سبقونا بالایمان ولا تجعل فی قلوبنا غلا للذین امنوا ربنا انک رئوف رحیم".

"پروردگارا برما و برادران دینی مان که در ایمان پیش از ما شتافتند ببخش و در دل ما هیچ کینه و حسد مومنان قرار مده پروردگارا تویی که(در حق بندگان) بسیار رئوف و مهربانی".

از یک طرف این مهربانی، شفقت، برادری، وفاداریی وصمیمیت اساس وحدت و روابط اجتماعی بین مسلمانان را تشکیل میدهد و از طرف دیگر این روابط اساس تعیین روابط با دشمن را تشکیل می دهند.

قرآن کریم در موارد متعددی مسلمانان را از داشتن علاقه به کفار نهی میکند، حتی اگر آن کفار از نظر خونی یا روابط قومی، با مومنان بسیار نزدیک باشند، زیرا محتوای واقعی جامعه این علاقه و محبت است. ولی روابط خارجی نظیر خرید و فروش را که به نفع آنان باشد، نهی نمیکنند.

سوره مجادله:آیه22

"لاتجد قوما یومنون بالله والیوم الاخر یوادون من حاد الله و رسوله ولو کانوا اباءهم او ابناءهم او اخوانهم او عشیرتهم اولئک کتب فی قلوبهم الایمان و ایدیهم بروج منه و یدخلهم جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها رضی الله عنهم و رضوا عنه اولئک حزب الله الا ان حزب الله هم المفلحون".

"(ای رسول) هرگز مردمی را که ایمان به خدا و روز قیامت آورده‌اند چنین نخواهی یافت که دوستی با دشمنان خدا و رسول او کنند هر چند آن دشمنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشان آنها باشند. این مردم پایدارند که خدا بر دلهاشان (نور) ایمان نگاشته و به روح (قدسی) خود آنها را مؤید و منصور گردانیده و آنها را به بهشتی داخل کند که نهرها زیر درختانش جاری است و جاودان در آنجا متنعّمند، خدا از آنها خشنود و آنها هم از خدا خشنودند، اینان به حقیقت حزب خدا هستند، الا (ای اهل ایمان) بدانید که حزب خدا رستگاران عالمند. "

 

منبع: کتاب وحدت مسلمین، نگرشی به مقالات کنگره جهانی ایمه جمعه و جماعت