بخش سوم؛ شیوه های قرآنی

آیت الله سید محمد باقر حکیم

قرآن مجید بواسطه وجود ریشه های مشترک بین اسلام و سایر مذاهب آسمانی نظیر ایمان به الله، به وحی، به نبوت، به کتب آسمانی و به قیامت، بر وحدت میان پیروان این مذاهب توجه مخصوص دارد.

آنچه در زیر می آید چند نمونه از شیوه هائی است که قرآن مجید در رابطه با وحدت مطرح فرموده است:

الف-تاکید بر وحدت انبیاء وپیامبران:

قرآن مجید، سد روانی را که مانع وحدت میان مردم است تشریح فرموده است. این مانع همانطور که در این آیه بیان شده یک مشکل جدی است:

سوره بقره:آیات6و7

"ان الذین کفروا سوآء علیهم ءانذرتهم ام لم تنذرهم لایومنون، ختم الله علی قلوبهم و علی سمعهم و علی ابصارهم غشاوه و لهم عذاب عظیم".

"ای رسول ما کافران را یکسانست بترسانی یا نترسانی ایمان نخواهند آورد، قهرخدا مهر بر دلها و پرده در گوشها و چشم های ایشان نهاد که فهم حقایق و معارف الهی را نمی کنند و ایشان راست عذابی سخت".

برای تحقق وحدت، قرآن مجید بر عدم وجود اختلاف و ناهماهنگی بین پیامبران تاکید میکند. وداستان زندگی پیامبران را نقل کرده و نمونه هایی از روابط برادرانه و محبتی که بخاطر الله بین آنها وجود داشت ارائه فرموده است. پیامبران بخاطر یک هدف تلاش کردند و هریک از پیامبران در رنجها و امیدهای پیامبران دیگر، شریک بوده اند.

در سوره انبیاء و سوره مومنون، قرآن مجید تشریح فرموده که پیامبران یک امت هستند.

قرآن مجید، علاوه بر بیان رفتار نیک پیامبران، نقش آنان را در رساندن وحی و آگاهی دادن به مردم و مشقاتی را که پیامبران در این راه متحمل شده اند را بیان میفرماید

سوره مومنون،آیات 51و52

"یا ایها الرسول کلوا من طیبات و اعملوا صالحا انی بما تعملون علیم، و ان هذه امتکم امه واحده و انا ربکم فاتقون"

"ای رسولان ما از غذاهای پاکیزه حلال تناول کنید و به نیکوکاری و اعمال صالح پردازید که من به هرچه میکنید آگاهم، و این مردم همه یک دین و متفق الکلمه یک امت شما پیغمبران خدایند و من یگانه خدای شما هستم پس از من بترسید (نه از غیر من و بی هیچ گونه خلاف مرا پرستش کنید نه دیگری را)".

قرآن مجید سپس این نکته را مطرح میکند که اختلاف و تفرقه بواسطه وجود پیامبران بوجود نیامده بلکه بعلت انحرافاتی بوده که جوامع آنها به آن مبتلا شدند.

سوره مومنون: آیه53

"فتقطعوا امرهم بینهم زبرا کل حزب بما لدیهم فرحون".

"آنگاه مردم (باوجود این سفارش خدا) امر دین خود را پاره پاره کرد و در آئین فرقه فرقه شده و هر گروهی بآنچه نزد خود پسندیدند دلخوش گشتند (وبخیالات باطل مذهبی اختیار کردند)"

قرآن مجید تاکید میکند که همه انبیاء یک هدف داشته اند، زیرا همه بندگان مومن و فرماندار الله بوده اند.

سوره بقره: آیه136

"قولوا امنا بالله وما انزل الینا وما انزل الی ابراهیم واسمعیل واسحق ویعقوب والاسباط و ما اوتی موسی و عیسی و ما اوتی النبیون من ربهم لانفرق بین احد منهم و نحن له مسلمون".

"بگوئد که ما مسلمین ایمان به خدا آورده ایم و به آن کتابی که بر پیغمبر فرستادند و به آنچه بر پیغمبران گذشته چون ابراهیم و اسمعیل و اسحق و یعقوب و فرزندان او و موسی و عیسی فرستادند و به همه آنچه بر پیغمبران از جانب خدا آوردند به همه عقیده مندیم و میان هیچیک از پیغمبران فرق نگذاریم و به هرچه از جانب خداست گرویده و تسلیم فرمان او هستیم".

با این بیانات، قران مجید عامل تعصب بیجا را لغو نموده و هدف همه کسانی را که برای خاطر الله مبارزه میکنند یک هدف واحد میشمرد و همه موانع فکری میان آنان را بر طرف میسازد.

ب-عرضه سیستم  منطقی و عاطفی:

قرآن مجید از طریق استدلال در رابطه با عقل و خرد و عواطف انسان و از راه قابل درک کردن مفاهیم ماوراء الطبیعه بوسیله مطرح کردن آنها در نمونه های مجسم که انسانها با آن مواجه میشوند، امور و مسائل بسیار مهمی را تشریح فرموده است که این مفاهیم در رابطه با مشرکان، اهل توحید، عمل صالح، روز قیامت و یا امر به معروف و نهی از منکر میباشد.

قرآن کریم دلایل و قوانین اختلافات و درگیریهایی را در تاریخ تشریح میکند وماهیت مبارزه بین مستکبران ومستضعفان یا بین مفسدان و مصلحان را بیان میکند.

ودر ماجراهای زندگی پیامبران نیز این تجربیات بخوبی مشاهده میشود. پس از استدلال منطقی و دادن پند و اندرز قرآن مجید جریان زندگی پیامبران را تشریح میکند، از جمله زندگی پیامبر اسلام (ص) .

سوره جمعه: آیه2

"هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال بعید".

"اوست خدائیکه میان عرب امی (یعنی قومی که خواندن و نوشتن هم نمی دانستند) پیغمبری بزرگوار از همان مردم بر انگیخت تا بر آنان آیات وحی خدا تلاوت کند و آنها را از لوث جهل و اخلاق زشت پاک سازد و شریعت کتاب سماوی و حکمت الهی بیاموزد با آنکه بیش از این همه در ورطه جهالت و گمراهی بودند".

سوره نحل: آیه125

"ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن".

" (ای رسول ما) خلق را بحکمت و برهان و موعظه نیکو به راه خدا دعوت کن و با بهترین طریق با اهل جدل مناظره کن".

سوره عنکبوت: آیه46

"ولاتجادلوا اهل الکتاب الا بالتی هی احسن الا الذین ظلموا منهم و قولوا امنا بالذی انزل الینا و انزل الیکم و الهنا و الهکم واحد و نحن له مسلمون".

"و شما مسلمانان با یهود و نصاری و مجوس که اهل کتابند جز به نیکو ترین طریق بحث و مجادله مکنید مگر با ستمکاران از آنها و با اهل کتاب بگوئید که ما به کتاب آسمانی قرآن که بر ما نازل شده و بکتب آسمانی شما به همه ایمان آورده ایم و خدای ما و شما یکی است و ما تسلیم  و مطیع فرمان اوئیم".

سوره آل عمران: آیه 57

"ان مثل عیسی عند الله کمثل آدم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون"

همانا مثل خلقت عیسی (درخارق العاده بودن) به امر خدا خلقت آدم ابوالبشر است که خدا او را از خاک بساخت سپس بدان خاک گفت بشری به حد کمال باش. همان دم چنان گردید.

ج-اخلاق پسندیده:

اخلاق پسندیده، رفتارنیک، صبر، ثابت قدم بودن واستوار بودن، تحمل و بخشش، همه جزء راه های ایجاد وحدت بین مردم هستند.

سوره فصلت: آیه24

"ولا تستوی الحسنه و لا السیئه ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک بینه مداوه کانه ولی حمیم".

"(بدانکه) هرگز نیکی و بدی در جهان یکسان نیست (ای رسول تو و امتت در امور شخصی) همیشه بدی خلق را به بهترین عمل (که نیکی است) پاداش ده تا همانکس که گویی با تو بر سر دشمنی است دوست و خویش تو گردد".

سوره برائت آیه128

"لقد جائکم رسول من انفسکم عزیز علیکم ما عنتم حریص علیکم بالمومنین رئوف رحیم"

"همانا رسولی از جنس شما برای هدایت خلق آمد که از فرط محبت و نوع پروری فقر و پریشانی و جهل و فلاکت شما بر او سخت می آید و برآسایش و نجات شما بسیار حریص و به مومنان رئوف و مهربانست".

سوره مزمل:آیه10

"واصبر علی ما یقولون واهجرهم هجرا جمیلا"

"وبر طعن و یاوه گویی کافران وکذبان صبور و شکیبا باش و بطرزی نیکو (که مقتضای مدارا و حلم و بزرگواریست) از آنان دوری گزین".

سوره قلم آیات1تا4

"ن والقلم و ما یسطرون، ما انت بنعمه ربک بمجنون ان لک لاُجرا غیر ممنون، وانک لعلی خلق عظیم"

ن(قسم بنون که نام نور وناصر حق بالوح نور خداست) و قسم بقلم و آنچه (تا ابد درلوح محفوظ) خواهد نگاشت، که تو بلطف و رحمت پروردگارت عقل کامل ونعمت نبوت یافتی و هرگز (چنانچه کافران پندارند) دیوانه نیستی، و البته تو را در مقابل خدمت رسالت حق پاداشی نامحدود است، و در حقیقت تو بر نیکو خلقی عظیم (و آئین شرعی بزرگ) آراسته ای".

سوره آل عمران:آیه158

"فبما رحمه من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظا القلب لانفضوا من حولک فاعف عنهم  واستغفر لهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین".

مرحمت خدا تو را با خلق مهربان وخوش خوی گردانید  واگر تند خو و سخت دل بودی مردم از گرد تو متفرق میشدند، پس چون امت به نادانی درباره تو بد کنند، از انان درگذر و از خدا برای آنها طلب آمرزش کن و برای دلجوئی آنها در کار جنگ، مشورت بنما لیکن آنچه خود تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام بده که خدا آنانکه بر او اعتماد کنند دوست دارد و یاری کند".

د-تاکید بر اصول مشترک:

تاکید بر اصول و امور مشترک بین فرقه ها و گروه های مختلف مردم سبب میشود که ایجاد وحدت بین آنان میسر شود. درآن آیات قرآن که درمورد مومنان، یهودیان و مسیحیان (نصارا) صحبت شده، این نکته بوضوح مشاهده می شود. اگر این اقوام به این اصول مشترک متمسک شوند، دارای یک سرنوشت مشترک هستند.

سوره بقره:آیه62

"ان الذین امنوا و الذین هادوا و الصابئون والنصاری من امن بالله والیوم الاخر و عمل صالحا فلا خوف علیهم و لاهم یحزنون"

"هرمسلمان و یهود و نصارا  وستاره پرست که از روی حقیقت به خدا و روز قیامت ایمان آرد و نیکوکاری پیشه کند البته از خدا پاداش نیک یابد و هیچگاه (در دنیا و عقبی) بیمناک و اندوهگین نخواهد بود". یعنی حقیقت دین ایمان به خدا و قیامت و عمل شایسته است به اسم مسلمانی وغیره.

به این وسیله قرآن مجید راه را بر روی پیروان این مذاهب باز میکند  تا به اسلام و به آنهایی که دارای اصول مشترک هستند ملحق شوند تا انبوه انحرافات این مذاهب برطرف شود. این موضع در آیه دیگری (در سوره مائده) در صحبت راجع به یهودیان و مسیحیان تکرار شده است.

ه-دادن فرصت برای توبه و بازگشت واقعی به دین:

این موثرترین روشی است ک قرآن مجید برای  ایجاد وحدت میان مردم، ارائه فرموده است. برروی هرکس که بخواهد به جامعه مسلمین ملحق شود درباز است، بدون اینکه آن شخص با کوچکترین مجازات یا تنبیهی مواجه شود. به فرد این فرصت داده میشود که از این راه به طلایه دار بشریت ملحق شود و از استدلال و منطق کامل بهره مند گردد.

عفو و بخششی که اسلام بدنبال نبرد های شدید مسلمانان با دشمنان مشرک نشان داد، تاثیر وسیعی در ایجاد وحدت میان ساکنان شبه جزیره عربستان داشت.

سوره زمر:آیه53

"قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هوالغفور الرحیم".

(ای رسول رحمت) بدان بندگانم که (بعصیان) اسراف بر نفس خود کردند بگو هرگز از رحمت (نامتنتاهی) خدا ناامید نباشید البته خدا همه گناهان را (چون توبه کنید) خواهد بخشید که او خدایی بسیار آمرزنده و مهربان است.

و-صرف ثروت:

از قرآن مجید در میابیم که این روش برای نزدیک کردن قلب ها به یکدیگر بکار رفته است که مثل آن موقعیت که بعد از ورود پیروز مندانه به مکه واقع شد، و در این آیه چنین بیان شده است:

سوره برائت(توبه):آیه60

"انما الصدقات للفقراء والمساکین و العاملین علیها و المولفه قلوبهم و فی الرقاب والغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضه من الله و الله علیم حکیم".

"مصرف صدقات منحصرا" مختص به این هشت طایفه است: فقیران و عاجزان و متصدیان اداره صدقات و برای تالیف قلوب (یعنی برای متمایل کردن بیگانگان به دین اسلام) و آزادی بندگان و قرض داران در راه خدا (یعنی در راه تبلیغ و رواج دین خدا) و براه درماندگان، این مصارف هشتگانه قرض وحکم خداست که خدا بر تمام حکم و مصالح امور آگاه است.

این بواسطه‌ی آن حقیقت است که بعضی از مردم میبایست اول پول بدست بیاورند، تا مسلمان شوند و بعد رفتار نیک را در پیش میگیرند. این پول وسیله ایست برای برطرف کردن موانع روحی و نرم کردن قلوب.

ز-لطف لهی:

لطف الهی که شامل حال مسلمانان است، نقش اصلی را در ایجاد وحدت ایفا میکند.

در بسیاری از آیات قرآنی این حقیقت بیان شده است.

سوره انفال:آیات62و63

"هو الذی ایدک بنصره و بالمومنین و الف بین قلوبهم، لو انفقت ما فی الارض جمیعا ما الفت بین قلوبهم و لکن الله الف بینهم انه عزیز حکیم".

"اوست که بنصرت خود و یاری مومنان تورا موید و منصور گردانید، و الفت داد دلهای مومنان را، دلهائیکه اگر تو با تمام ثروت روی زمین میخواستی الفت دهی، نمی‌توانستی لیکن خدا تالیف قلوب آنها کرد که او مقتدر و باصلاح و مصالح امور داناست".

سوره آل عمران:آیه102

"...واذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداء فالف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا..."

"... و به یاد آرید این نعمت بزرگ خدا که شما باهم دشمن بودید خدا در دلهای شما الفت و مهربانی انداخت و بلطف خداوند همه برادر دینی یکدیگر شدید.."

ح-تاکید بر تقوا:

تقوی پایه اصلی وحدت است وهوی پرستی پایه تفرقه، اختلاف و نزاع و درگیری است.

هرچه جامعه، در رفتار شخصی، در روابط اجتماعی وفعالیت سیاسی؛ عنصر تقوی رشد کند، وحدت بیشتری میان مسلمانان بوجود خواهد آمد. قرآن مجید این حقیقت و وحدت را به هم مربوط ساخته است:

سوره آل عمران:آیات102و102

"یا ایها الذین امنو اتقوا الله حق تقاته و لاتموتن الا و انتم مسلمون، واعتصموا بحبل الله جمیعا ولاتفرقوا".

"ای اهل ایمان از خدا بترسید چنانچه شایسته خدا ترس بودن است(پیوسته به یاد او باشید و شکر نعمتش بجای آرید )تا نمیرید جز به دین اسلام، وهمگی برشته دین خدا چنگ زده و به راههای متفرق (مدعیان دین ساز) نروید".

ط-تاکید بر وحدت:

از جمله شیوه هایی که قرآن مجید برای ایجاد وحدت بکار برده تاکید آن بر اهمیت حیاتی وحدت و بر ثمرات و تاثیر مثبت آن بر جامعه اسلامی است و این به حدی است که وحدت جامعه را برای مردم بصورت یک هدف در می آورد که ارزش دارد بخاطرش تلاش و مبارزه کنند و بصورت امیدی در می آورد که در دلهای مردم باقی می ماند. قرآن مجید مفهوم وحدت، مفاهیم ذاتی و باطنی وحدت، و دامنه و پایه های وحدت را تشریح فرموده تا مردم بتوانند بآسانی راههای دستیابی به وحدت را دنبال کنند.

قرآن مجید بر عوامل برادری، صمیمیت و لطف تاکید فراوان کرده است. با پیروی از نظام قرآنی، میتوان بآسانی به هدف وحدت، جامه عمل پوشانید. در حقیقت قرآن مجید سبب شد که در یک دوره‌ی ثبت شده در تاریخ، بین قبایل عرب که باهم در جنگ بودند وحدت حاصل شود. علی‌رغم مشکلات پیچیده و سختیها در شبه جزیره عربستان، آنها (قبایل عرب) بصورت یک امت بزرگ درآمدند. قرآن مجید با تعالیم فوق العاده و نیروی ایمانی که به مردم میداد، سبب شد که گروه های مختلفی که درتحت عقاید، تمدن ها و سنت های گوناگون بوده و دارای سطوح مختلف فرهنگی بودند با هم متحد شوند. قرآن مجید سبب شد که اینها همه بصورت یک امت مسلمان پیشرو درآیند که همه جهان را رهبری میکردند.

ما بسیار نیازمند آن هستیم که سیستم قرآنی را پیاده کنیم و شیوه های قرآن را به مرحله اجراء در آوریم، تا اینکه بتوانیم تحت رهبری واقعی مذهبی، مسلمانان را متحد کرده و بدین وسیله خشنودی پروردگار را بدست آوریم.

"الحمدلله رب العالمین"

بخش اول؛ مقدمه و مفهوم

بخش دوم؛ پایه های وحدت