جریان شناسی تقریب مذاهب اسلامی-قسمت دوم

حجت الاسلام مهدی مهریزی

منظور از مخالفان تقریب کسانی اند که در میان اهل سنت و شیعه، تقریب را عملی انحرافی و ساخته و پرداخته رقیب می‌دانند. در اینجا به معرفی چهار نفر که اثر مکتوب در این زمینه دارند می‌پردازیم:

1. ناصر القفاری

یکی از مخالفان تقریب دکتر ناصر بن عبدالله بن على القفاری است. شاید بتوان گفت که قدیمی ترین نوشته و مفصل ترین آنها در این زمینه نوشته او است:

مسأله التقریب بین اهل السنه والشیعه، ناصر بن عبدالله بن علی القفاری، ریاض، دار طیبه، ۱۴۱۲ق، ۲ ج، ۳۹۶ + ۴۳۵ص.

این کتاب -چنان که در مقدمه آن آمده- پایان نامه فوق لیسانس نویسنده است که در سال ۱۳۸۸ قمری از آن دفاع کرده و سپس به چاپ رسیده است.

کتاب در دو جلد منتشر شده و در دو بخش تنظیم شده است. بخش نخست، حاوی آرا و عقاید اهل سنت و شیعه است و جلد اول آن به این موضوع اختصاص دارد و البته عمده آن در تبیین عقاید شیعه است.

بخش دوم - که جلد دوم را تشکیل می‌دهد - مسأله تقریب را مطرح کرده و داعیه داران آن را در شیعه و اهل سنت به بحث می‌گذارد.

نویسنده با تعصب بسیار به موضوع نگریسته و نقل‌های ‌نادرست همراه با کج فهمی و قضاوتهای ناصواب بسیار دارد. وی تقریب را در شکل کنونی بدعت بزرگ می‌داند:

فکانت دعوه التقریب هی «البدعه الکبرى» التی أرادت أن تعطی الکفر والضلال و الإلحاد صفه الشرعیه و اسم الإسلام.(مسأله التقریب، ج ۲، ص ۲۷۸) از لابلای نوشته مفصل او می‌توان دو دلیل بر مخالفت با تقریب استخراج کرد:

١. شیعه جزء فرقه‌های ‌حق نیست تا بتوان با آن تقریب کرد. به تعبیر دیگر، تقریب در جایی است که فرقه‌هایی ‌بر حق در میان مسلمانان شکل گرفته باشد؛ ولی شیعیان به جهت عقاید خاص و ویژه ای که دارند، بر باطلند، نه بر حق. از این رو جایی برای تقریب نیست. لذا در جایی از کتاب توصیه به تعامل شایسته با اهل کتاب دارد، ولی نسبت به شیعه چنین توصیه ای دیده نمی‌شود. وی پس از ذکر آیات قرآن در باب وحدت می‌نویسد:

لکن هذا المنهج خاص بالمسلمین الذین یهتدون بهدى الله اما من یتسمى بالاسلام و هو ضد الاسلام، فانه یجب کشفه لتعرف الامه عداوته ولا یجدی معه سلوک هذا السبیل .( همان، ج ۱، ص ۸)

فمع من نتحد - معشر أهل السنه؟ 

مع من یطعن فی قرآننا، و یفسره على غیر تأویله و یحرف الکلم عن مواضعه، و یزعم تنزیل کتب إلهیه على الأئمه ... و یکفر الصدیق و الفاروق و أم المؤمنین و أحب نسائه إلیه عائشه - رضی الله عنها - و طلحه و الزبیر و غیرهم من أجله الصحابه - رضوان الله علیهم -، ویرى الشرک توحیده، و الإمامه نبوه، و الأئمه رسلا أو آلهه، و یخادع المسلمین باسم التقیه.( همان، ج ۲، ص ۲۸۰)

۲. پرچمدار تقریب در گذشته و حال شیعیانند و آنان با سپر تقیه قصد نفوذ در میان اهل سنت دارند و تقریب را بهانه‌ای برای ترویج افکار و اندیشه‌ها ‌و کتب خود می‌دانند و از این تقریب اهل سنت خسارت دیده اند:

و قد سببت دعوه التقریب خساره کبرى لأهل السنه، و ضرره کبیره لا یتصوره إلا من وقف على عدد القبائل التی ترفضت بجملتها، فضلا عن الأفراد، حتی تحولت العراق - مثلا - بسبب هذه الدعوه من أکثریه ستیه إلى أکثریه شیعیه . و شیوخ الروافض یخططون لنشر الرفض بکل وسیله تحت شعار التقریب و بعد العراق بدأوا فی مصر و غیرها من بلاد العالم الإسلامی، و اشتروا الأقلام و غروا ضعاف النفوس و الإیمان، و خدعوا أصحاب الغفله و الجهل . و جعلوا منهم أبواق دعایه للرفض و الروافض. و بسبب دعوه التقریب سکت أهل السنه أو جلهم عن بیان باطل الروافض و إیضاح الحق . و باسم هذه الدعوه وجدت کتب الرافضه و نشراتهم و رسائلهم، مکانه لها فی بلاد السنه. وأصبح رجال الرفض یتحرکون وسط بلاد السنه بیسر و سهوله و ینشرون کتبهم و یقیمون ندواتهم و یفتحون مراکز لهم.( همان، ج ۲، ص ۲۷۸ – ۲۷۹)

۲. عبد المنعم النمر

وی کتابی با عنوان المؤامره على الکعبه من القرامطه الى الخمینی نوشته است که در سال ۱۹۸۸م در قاهره توسط مکتبه التراث الاسلامی به چاپ رسیده است.

نویسنده، تقریب را تلاشی از سوی عالمان شیعه برای شیعه کردن اهل سنت می‌داند. به این عبارت بنگرید:

هذا التقریب الذی اعلنه علماء الشیعه عندنا (محمد تقی القمی) و ظل عشرات السنین پردوه و لم یتقدم خطوه، و لم تر منه الا محاولات لتشییع علماء السنه و جرهم إلى مذهبه و کسبه تنازلات منهم باسم التقریب.( التقریب بین الشیعه واهل السنه، ص ۲۷۰، به نقل از: المؤامره على الکعبه من القرامطه إلى الخمینی، ص ۴۵)

3. میر سید احمد روضاتی

وی یکی دیگر از مخالفان تقریب است و کتابی با مشخصه‌های ‌زیر نوشته است:

گفت وگوی یک دانشمند شیعی با یک عالم سنی یا مناظره و مباحثه پدر شیخ بهایی، ترجمه: میر سید احمد روضاتی، تهران، ۱۳۸۷ق/ ۱۳۴۶ش، ۱۹۴ص، فارسی، وزیری.

این کتاب ترجمه رساله «مناظره مع بعض العامه» اثر حسین بن عبد الصمد عاملی (م ۹۸۴ق) است که بسیار کم حجم است و مباحثهای میان نویسنده و یک عالم سنی اهل سنت حلب به سال ۹۵۱ق است.

مترجم آن را در صفحه ۱۳۹ تا ۱۸۵ ترجمه کرده، ولی دو سوم هر صفحه توضیحات و تعلیقات مترجم است. از ابتدای کتاب تا صفحه ۱۳۸ نیز دو مقدمه مترجم بر چاپ اول و دوم است.

مترجم در ضمن مقدمه در چند نوبت به مسأله تقریب پرداخته و آن را نقد می‌کند. در جایی گفته است:

 فکر تقریب بین مذاهب اسلامی از افکار علمای سنی است که فقط برای جلوگیری از تبلیغات مذهب شیعه به وجود آمده، و اولین فردی که در این راه قدم برداشته شافعی، امام سنیان است.(گفت و گوی یک دانشمند شیعی با یک عالم سنی، ص ۲۷)

در جایی دیگر می‌گوید:

  اما علمای سنی مذهب از همان قدیم برای کم کردن اختلافات و مخصوصا برای جلوگیری از نشر مذهب شیعه و ترویج آن به فکر تقریب بین مذاهب افتادند و از گوشه و کنار به راه‌های ‌مختلف وسیله آن را فراهم می‌کردند.( همان، ص ۲۳)

4. یعسوب الدین رستگار جویباری

وی کتابی دارد با عنوان حقیقت وحدت در دین و حکمت عید الزهراء(س) که در آن به مخالفت با امر تقریب و وحدت برخاسته است. مشخصات کتاب چنین است:

حقیقت وحدت در دین و حکمت عید الزهراء، یعسوب الدین جویباری، ۱۴۲۴ق، مؤلف، قم، ۱۹۲ص، جیبی (فاقد مجوز نشر).

نویسنده، این کتاب را در دو فصل تنظیم کرده که در فصل نخست مسأله وحدت را به بحث گذارده و در ۲۷ بند مطالبی را کشکول وار آورده است و در فصل دوم حکمت عید الزهراء را ضمن ۲۶ بند دیگر به همان شیوه مطرح کرده است.

این کتاب نه تنها روشمند و علمی و مستند نیست، بلکه به جهت لحن و ادبیات نوشتار و توهین و تکفیر و تفسیق شایسته نشر و ترویج هم نیست.

عقیده نویسنده را در باب وحدت می‌توان از مطالبی مانند این عبارت به دست آورد:

شعار بی شعور هفته وحدت بین شیعه و سنی و تقریب ادیان و مذاهب و... که در مملکت حضرت صاحب الزمان(ع) داده می‌شود و عامه مردم از حقیقت این امر ناآگاهند، این یک نقشه شیطانی برای خلط بین حق و باطل و تضعیف حق و تقویت باطل و سرانجام با نابودی حق منتهی می‌گردد، می‌باشد.( حقیقت وحدت در دین، ص ۷۴)