تقیه؛ وسیله ای صحیح برای رسیدن به هدف

آنچه ما از آیات قرآن - که در چند آیه ی قرآن ماده‌ی تقیه و ذکر تقیه به کار رفته - و از روایاتی که یا در ذیل آیات قرآن نازل شده، وارد شده، یا مستقلا در ذکر معنای تقیه به کار رفته ، استفاده میکنیم، این است: تقیه یک وسیله ای است برای رساندن انسانِ با هدفی به هدفش، این مجمل قضیه.

این وسیله چیست؟ هر وسیله ای که انسان را به هدف برساند یا یک نوع وسایل خاص؟ نه، هر وسیله ای نه ، چند نوع وسیله‌ی خاص مورد نظر است که این وسایل خاص، انسان را به هدف برساند و موجب بشود که موانع و خار راه ها جلوی انسان را نگیرد؛ مثلا فرض بفرمایید که اگر انسان به وسیله ی یک جنایتی ممکن است به هدف برسد، این را تقیه نمیگویند؛ اگر انسان به وسیله ی مخالفت با اصول هدف خود، یک وقتی بخواهد خود را به هدف برساند، این را در عرف منطق اسلام و تشیع تقیه نمیگویند؛ مثلا فرض بفرمایید آن کسی که میخواهد رهبری جامعه ی اسلامی را به دست بگیرد و لازمه ی رهبری تقوا و عدالت است، این آدم برای اینکه خود را به رهبری جامعه ی اسلامی برساند، بی تقوایی و بی عدالتی را پیشه کند؛ یعنی مخالفت کند با اصولی که در رهبری جامعه ی اسلامی در اسلام و در قرآن مقرر شده، این را تقیه نمیگویند. امیرالمؤمنین (علیه السلام) در شورایی که خلیفه دوم تشکیل داد، با یک دروغ، با یک مجامله میتوانست حکومت را در دست بگیرد، اما امیرالمؤمنین (علیه السلام) این مجامله و این دروغگویی را مرتکب نشد؛ میتوانست آنجا بگوید که من برطبق کتاب خدا و سنت پیامبر و سیره ی شیخین، حکومت خواهم کرد. با گفتن این حرف و با سپردن این تعهد، حکومت را قبضه میکرد، منتها وقتی که به حکومت میرسید، به سیره‌ی شیخین عمل نمیکرد. این کاری بود که امیرالمؤمنین (علیه السلام) آسان میتوانست انجام بدهد، اما نداد؛ چرا؟ برای خاطر اینکه در منطق اسلام، آن وسیله ای که انسان را به هدف میرساند، آن وسیله نباید برخلاف هدف باشد، نباید نامقدس و آلوده باشد. وسیله هم بایستی صحیح باشد، وسیله هم باید وسیله ای باشد که با هدف قابل تطبیق باشد. على (علیه السلام) میخواهد حکومت بکند برای اینکه دروغگویی را از عالم بردارد، پیمان شکنی را بردارد، رذالت اخلاق را از بین ببرد، انسانها را در مسیر صحیحی به سوی هدف معین و مقصود رهبری بکند، برای این منظورها علی (علیه السلام) میخواهد به حکومت برسد و امور مملکت و ملت را قبضه کند و این درست نیست که وسیله اش یک دروغ باشد، یک پیمان شکنی باشد، یک فریب باشد، یک ریاکاری باشد، یک ضد فضیلت گرایی باشد، این درست نیست، پس چنین نیست که ما تقیه را به این معنی بگیریم که هر وسیله ای که انسان را به هدف برساند این اسمش تقیه است؛ نه، یک نوع وسایل مخصوص مورد نظر است.