آیت الله مشکینی
احیاء اخوت اسلامی
این متن به قلم آیت‌الله مشکینی، با بررسی ریشه‌ها و پیامدهای اختلاف میان مذاهب اسلامی، بر لزوم وحدت شیعه و سنی و تمرکز بر مشترکات برای مقابله با دشمنان اسلام تأکید دارد. نویسنده همچنین راهکارهایی عملی برای تحقق این وحدت ارائه می‌دهد.
احیاء اخوت اسلامی
آیت الله مشکینی
۱. وحدت بین تشیع و تسنن به چه معناست
اختلاف نظر بین فرق اسلامی و اهل تشیع و تسنن یکی از مهمترین عامل سوء استفاده دشمنان هر دو فرقه و خصماء اسلام ضد توحید و ضد مذهب‌ها از قدیم الایام بوده و هست و بسی مایه تاسف است که مسلمین جهان چه تشیع و چه تسنن از تجربه‌های تلخ تاریخ تا حال عبرت نگیرند و متوجه نباشند که این اختلاف نه نفعی بحال تشیع داشته و نه اصلاحی در وضع تسنن و بلکه پیوسته سبب ضعف و ناتوانی هر دو طائفه بوده و وسیله شکست اسلام در مقابل دشمنان بوده است.
ملاحظه کمیت و مقدار اختلاف و سپس دقت کردن در آثار و عوارض و عواقب وخیمی که بر آن در طول تاریخ قر یب 1400 سال مترتب شده است ما را به مطلبی قابل توجه هدایت می‌کند و آن اینکه ایادی مرموزی که دشمنی و عداوت باطنی با هر دو طرفِ اختلاف دارند و به نوبه خود در فنون شیطنت مکر و حیله متخصص و بصیرند، به اختلاف دامن زده و پیوسته طوائف مسلمین را به جان هم انداخته و نیروی هردو را تضعیف و یا به نابودی کشانیده که خودشان در این بین قوت گیرند و از آب گل آلود صیادت ماهی کنند.
قریب چهل سال پیش آنطوری که من یاد دارم درجامع‌الازهر قاهرۀ مصر گروهی از روحانیت بیدار برادران تسنن و تشیع گردهم آمدند و در مسأله اختلاف و جوانب آن دقیقاً نگریستند و پس از تبادل نظر قدمی پر ارج و با خلوص نیت برداشتند و بدین منظور مجله‌ای بنام «التقریب بین المذاهب الاسلامیه» منتشر نمودند و همۀ علماء اسلامی جهان را برای دقت در هدف و سپس قبول و پذیرش آن فراخواندند و پایه تقریب بین مذاهب و ایجاد وحدت و هماهنگی همه فرق مسلمین را که از جمله شیعه امامیه و فرقه‌های چهارگانه برادران تسنن است پی‌ریزی کردند این اقدام از ناحیۀ بزرگان و متفکران اصیل علما اسلام از هر دو طائفه که در راس علماء تشیع در آن روز مرحوم آیت الله عظمای بروجردی بود، سخت مورد استقبال قرار گرفت. و در سال‌های متمادی مجله «التقر یب»زینت‌بخش نشریات مختلف و گوناگون عالم اسلام بود و در نتیجۀ این اقدامات، فتوای تاریخی فقید سعید شیخ شلتوت، مفتی اعظم مصر، دائر بر جواز [MS1] تقلید عوام اهل تسنن از علماء شیعه همانند یکی از ائمه اربعه خودشان جائز است صادر شد. و این فتوای پر ارزش که از روح عظیم و شجاع آن مفتی بزرگ نشأت می‌یافت مشتی محکم بر دهان اختلاف‌انگیزان و یا جاهلان و ساده لوحان گردید.
عده کمی از علماء ساده‌اندیش تسنن و تشیع به اصل مؤسسه دارالتقریب و برخی به فتوای مزبور حمله‌ور شدند و این امور را به عنوان سنی شدن شیعه یا شیعه شدن سنی تلقی نموده و در نتیجه آنرا باطل و محکوم اعلام نمودند.
حرکت انقلابی و اسلامی ملت ایران به رهبری قائد عظیم الشأن، امام خمینی دام ظله، در ضمن افشاء حقایقی بی‌پایان، مسألۀ تقریب بین‌المذاهب را به‌طرزی بهتر و عمیق‌تر عملاً روشن کرد و به زبان حال و قال به دنیای اسلام اعلام داشت که مراد از وحدت کلمه این نیست که اهل‌سنت به مسلک تشیع درآیند و اهل‌تشیع به مرام سنت بگروند؛ بلکه، بدان معنی است که هر یک از دو گروه و یا هر شاخه از شاخه‌های تسنن و یا هر شاخه از شعبه‌های تشیع در مسلک خویش باقی بمانند و عملاً نیز، طبق آن اعتقاد رفتار کنند؛ لکن اختلاف‌نظرها هیچیک از گروه‌ها را در مقابل یکدیگر قرار ندهد و به تعبیر دیگر، هریک جنبۀ اثباتی مرام خویش را نگه‌دارد و از جنبۀ فقهی و نشان دادن حساسیت در آن قسمت بپرهیزد. سنی دست روی سینه و شیعه دست در کنار آویخته نماز خوانند لکن هر دو در یک صف بایستند و بر سر این موضوع به همدیگر حمله نکنند و شکم یکدیگر را ندرند، آنان به نماز جمعه و جماعت اینان روند و اینان به آنان اقتدا کنند، آنان روایت از صحیح بخاری و مسلم نقل کنند و اینان از اصول کافی و وسائل الشیعه، لکن آنها اینان را به کفر و اینان آنها را تفسیق ننمایند و از این راه خون همدیگر را حلال نشمارند.
۲. نقاط مشترک مذهب چند گانه اسلام
اگر طرفین اختلاف، یعنی سنی و شیعه، مسائل مشترک و اصول و فروعی که در آن وحدت اعتقاد و عمل دارند با موارد اختلاف‌نظر مقایسه نمایند، خواهند دید که در اغلب مسائل اصول اعتقادی و در اکثر امّهات فروع اسلامی با هم وحدت‌نظر و اتفاق عقیده دارند و اختلاف اصولی آنان در موارد خاصی خلاصه می‌شود. ما می‌بینیم که شیعه و سنی در مسائل توحید و صفات الهی و مسأله رسالت و نبوت انبیاء و اکثر مسائل معاد و برزخ و قیامت و حوادث عالم آخرت و در اعتقاد به کتاب آسمانی قرآن و محتوای آن بطور غالب و در قبله و در اغلب مسائل فقهی و فرعی از عبادات گرفته تا معاملات و از عقود گرفته تا ایقاعات و از حدود تا قصاص و دیات با هم متحد و یا مقارب‌النظرند. نقطۀ اصلی اختلاف و مرکز حساس تفاوت نظر مسألۀ امامت و رهبری است که آیا پس از رحلت نبی‌اعظم تعیین امام و رهبر محوّل به امت شده و باید به انتخاب خود ملت انجام یابد و یا از طرف حق تعالی و تعیین نبی‌اکرم به نحو انتصاب بوده است و اختلافات دیگر در مسائل اصولی بسیار کم و در مسائل فرعی امری است که خود علماء تسنن در میان خود و هم چنین علماء تشییع در مابین خویش دارند و بالأخره جان کلام و دعوت به وحدت در این مورد این است که این اختلاف‌نظر فعلاً نباید مطرح شود، گرچه قاعدۀ اولیه در همۀ اختلاف‌نظرهای بشری آن است که مطرح شود و مورد تبادل نظر قرار گیرد و حقیقت روشن گردد ولی هر سخنی را محلی و حل هر اختلافی را شرائطی و مقتضیات و جو مساعدی لازم است. و اینک که دشمن سر‌سخت هر دو گروه در پشت دیوار و یا در داخل خانۀ آنان مشغول غارت‌گری و قتل عام است و با هزار رقم مکر و فریب موجودیت و کیان آنها را تهدید می‌کند و اصول و فروع و کتاب و قبله و حقیقت آنها را در معرض نابودی قرار داده است و اگر لحظه‌ای غفلت کنند موجودیت هر دو، رو به زوال و فنا است، آیا سزاوار است در چنین جوی به اختلاف‌نظرهای دیرینه پردازند و معرکه را برای جولان دشمن رها و آماده سازند؟ بسی جای تعجب است، چگونه ما را فریب داده‌اند که از جو خویش غفلت کرده‌ایم و دشمن را در جلو چشم خود نمی‌بینیم و از مکر وی ایمن شده‌ایم؟
۳. آیا منظور از وحدت، توحید مذاهب است یا تقرب مذاهب؟
طبق بیان فوق روشن می‌شود که مراد از وحدت، کنار گزاردن حساسیت و عکس‌العمل‌های خشن نسبت به مسائل مورد اختلاف، وارد شدن زیر چتر توحید و قرآن، چنگ زدن به مسائل اعتقادی و فرعی مشترک و فشرده کردن صفوف در مقابلۀ دشمن خطرناک و مشترک است و فرقی در این قضیه بین سنی و شیعه و میان هریک از فرقه‌های مختلف تسنن و یا تشییع نیست و مراد، اتحاد تمام صفوف و تشکل همه فرق و انسجام تمام طوائف است واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولا تفرّقوا.
۴. راه تحقق یافتن وحدت فرق مختلف اسلامی
یگانه راهی که در این هدفِ بزرگ به‌نظر می‌رسد آن [است] که علماء محترم تسنن نیز، همانند امام امت، اولاً به مسألۀ حساس و خطرناک شیطان بزرگ و طاغوت‌های جهان، که کمر به نابودی اسلام بسته‌اند، متوجه شوند و ثانیاً با هرچه قدرت و سرعت [MS2] ملت خود را از موضوع خطر آگاه سازند و همه را زیر پرچم قرآن دعوت و سوق دهند و ثالثاً به دولت‌های خودفروختۀ خویش هشدار دهند و آنها را از عواقب ظلم و انتخاب کردن راهی غیر از راه اسلام و ملت بترسانند. و در صورت عدم اعتنا از خود گذشتگی نشان داده همانند امام امت خود را در کام مرگ برای احیاء هدف الهی و اعتلاء کلمۀ اسلام بیاندازند و مطمئن باشند که ظفر و پیروزی از آن آنها است و اگر احیانا به مخاطره افتادند بهترین مرگ را برای خویش انتخاب کرده‌اند.
۵. احیاء دارالتقریب
یکی از مهمترین و اصیل‌ترین فکر اسلامی و الهی همین است و من به‌نوبۀ خود، این مطلب را به همۀ دست‌اندرکاران حفظ و تبلیغ اسلام و انقلاب پیشنهاد می‌کنم که نشریه و مجلۀ ماهیانه و شش ماهه و سالیانه‌ای تحت عنوان «دعوت به وحدت کلمه زیر چتر اسلام» و یا «احیاء اخوت اسلامی میان فرق مسلمان» و یا «تجدید عظمت دیرینۀ قرآن» و یا شبیه این عناوین زیر نظر افرادی متخصص و آگاه و سیاسی و مدیر و زمان‌شناس تهیه و منتشر شود و جهان را از اسلام و علوم و معارف قرآن و انقلاب اسلامی ایران با خبر نمایند. توفیق همگان را از خدای عظیم خواستارم.
منبع کتاب رسالت انقلاب اسلامی در ایرن ص ۳۹-۴۵
